بزرگنمايي:

آریا جوان - در ماجرای اربعین با چند عنصر مواجه هستیم و برای درک اربعین باید تمامی آن‌ها را مشاهده کرد. در این یادداشت بخشی از این عناصر را بررسی می‌کنیم.

عنصر مهم در دین اسلام حرکت و مهاجرت است. مهاجرت در قرآن کریم نوعی عبادت محسوب می‌شود و موجب رحمت نیز می‌شود؛ بنابراین نفس حرکت و مهاجرت، عبادت و برکت است.
عنصر دیگر در بحث اربعین مسئله زیارت است که این روزها بسیار مورد نقد قرار می‌گیرد درحالی‌که مسئله زیارت بعد از امام حسین در تشیع یک راهکار بوده است. ائمه اطهار بعد از امام سجاد بُعد مبارزه را به مبارزه فرهنگی تغییر دادند و از دو راهکار دعا و زیارت استفاده کردند که تفاسیر آیات قرآن و همچنین تفسیر احادیث و روایت را برای شیعیان بیان کنند و زیارت از جهتی که در خود حرکت داشته بیشتر مورد تأکید بوده است. زیارت تنها برای شادی روح نیست بلکه یک تکلیف محسوب می‌شود که اهداف و انگیزه‌های تشیع و آموزه‌های تشیع را از این راه حفظ کرده است. قرآن کریم از چند زیارت گزارش داده و زیارت را برای درک مسائل مالی نیز موجب رشد و تکامل انسان دانسته است.
عنصر بعدی مکان است؛ چرا در اربعین به کربلا می‌رویم؟ بعضی از مکان‌ها در قرآن دیده‌شده‌اند و دستور به قداست باطنی آنان داده‌شده. خداوند اولین بنایی که در زمین قرار می‌دهد خانه خود اوست و به حضرت آدم دستور ساخت خانه خود را می‌دهد که مردم یکرنگ و برابر به دور آن جمع شوند.
همچنین عنصر زمان در قرآن بسیار حائز اهمیت است. برای مثال قیامت و آنچه دلالت بر زمان دارد اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. خداوند در قرآن چند روز را برجسته کرده است، روز خلقت زمین و آسمان، روزهای جنگ بین حق و باطل، ایام حج، نزول عذاب بر اقوام پیشین، روزهای مرگ و بعثت برخی پیامبران، روزهای سختی، روز برداشت محصول و... از جمله روزهایی است که خداوند به آن اهمیت داده است و وظیفه پیامبران و رهبران جامعه است که این روزها را برجسته و به مردم یادآوری کنند. علت این توجه آن است که یادآوری این روزها روحیه صبر و شکر را به جامعه می‌دهد. اگر بخواهیم از شناخت روزها الگو بگیریم روز عاشورا روز جنگ بین حق و باطل و روز شهادت است، آن هم شهادت یکی از بزرگ‌ترین اولیای الهی. از این منظر و وجهه روز عاشورا به‌شدت مهم است؛ اما چرا در روایات شیعه به اربعین اهمیت داده‌شده؟ افرادی که در روز عاشورا حضور دارند مجذوب قداست آن روز می‌شوند و روحیه و ایمان افراد حفظ می‌شود اما ممکن است بعد از گذشت 40 روز تغییر حاصل شود. در اربعین بیان می‌کنیم که با گذشت 40 روز از شهادت اباعبدالله همان‌قدر عزادار هستیم و به همان اندازه ایمان‌ داریم و افسوس می‌خوریم که در کنار امام حسین نبودیم که در روز عاشورا نیز همان‌گونه بودیم. در روایت تاریخی زنده نگه‌داشتن این 40 روز بر عهده حضرت زینب(س) بوده است و در آن روزها رهبری جامعه سیاسی شیعیان نیز بر عهده ایشان بوده است و بعدازآن رهبری را به امام سجاد(ع) تحویل می‌دهند؛ رهبری حضرت زینب(س) در این مدت به‌شدت تأثیرگذار بوده است.
عنصر دیگر حرکت جمعی و جمعیت است که از عنصرهای مهم دین اسلام است. عبادت در دین اسلام بیش از آن‌که فردی باشد جمعی است. نماز و دعاهای جمعی که می‌تواند در جامعه تغییر ایجاد کند. حرکت اربعین به حدی انسانی و اخلاقی است که تنها مربوط به جامعه تشیع نمی‌شود و همه انسان‌ها را به دور خود جمع می‌کند. روحیه جمعی و وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت در اربعین نشان داده می‌شود و تمامی اختلاف‌ها کنار گذاشته می‌شود.
مهدویت عنصر بعدی است امام زمان بیان می‌کند که نشانه تشیع، زیارت در اربعین است و ایشان در اربعین به زیارت جد خود می‌روند. اخلاص، برابری، بذل و ایثار مال، پناه دادن به مهاجرین و خدماتی که در این چند روز با این حرکت عظیم انجام می‌شود چیزی است که تنها در زمان ظهور اتفاق می‌افتد.
و در آخر باید به متن و مفهوم زیارت اربعین دقت کرد. زیارت اربعین دوره امام شناسی است. زیارت کوتاهی که با زیارت‌های دیگر تفاوت بسیار دارد، رابطه امام با خدا، رابطه امام با خود و مردم همچنین وظیفه امام در مقابل جامعه و مردم در برابر امام را مشخص می‌کند. زیارت اربعین دوره‌ای کامل برای تکامل انسان است.
استاد دانشگاه
258258