بزرگنمايي:

آریا جوان - در حالی که تفاوت‌های جزئی در باور‌های مذهبی در پیروان یک دین در نقطه‌ای از جهان نسبت به نقطه‌ای دیگر وجود دراد، اما گاهی این تفاوت‌ها چنان عمیق است که به جدایی و شکل‌گیری باور‌های کاملاً جدید در درون یک دین منتهی می‌شود.

در این مطلب می‌خواهیم شما را با 10 مورد از مهم‌ترین انشعابات مذهبی در تاریخ آشنا کنیم.
10. دیواداتا

کوتاه‌عمرترین انشعاب مذهبی در این فهرست، در حالی که بسیاری از انشعابات مذهبی به شکلی تا امروز نیز باقی مانده‌اند، انشعاب دیواداتا اتفاقی بود که در اولین روز‌های شکل‌گیری دین بودایی رخ داد. دیواداتا که پسرعموی بودا بود سعی داشت قوانین سختگیرانه‌تری برای راهبان خود در نظر بگیرد و اصرار داشت که آن‌ها در سبک زندگی خود بسیار زاهدانه‌تر بوده و ریاضت‌های بیشتری را متحمل شوند (یکی از خواست‌های او این بود که راهبان درون ساختمان‌ها زندگی نکرده و تمام عمر خود را در جنگل زندگی کنند).
در ادامه دیواداتا سعی کرد که رهبری دین بودایی را در دست بگیرد، اما بودا مانع قدرت گرفتن او شده و اعلامیه‌ای رسمی علیه او منتشر کرد که بر خشم دیواداتا از بودا افزود. خشم او نسبت به بودا خود را در قالب سه تلاش مجزا برای ترور بودا نشان داد: قاتلان اجیری که در نهایت به جای کشتن بودا به او ایمان آوردند، تلاش برای کشتن بودا با استفاده از صخره‌ای که از کوه پرتاب می‌شود و رها کردن فیل خشمگین در حالی که بودا مشغول جمع‌آوری خیرات بود.
همه این تلاش‌ها، اما ناموفق بوده و اگر چه دیواداتا در ابتدا موفق شد 500 بودایی را با خود همراه سازد، اما فرقه او در نهایت اعتبار نیافته و خیلی زود از یاد‌ها برده شد. داستان‌هایی در مورد برخی از طرفداران این فرقه در قرن هفتم میلادی وجود دارد. بر اساس برخی افسانه‌های بودایی، دیواداتا برای همیشه در ناراکا که همان جهنم بودایی‌هاست باقی می‌ماند.
9. انقلاب رادیکال (آناباپتیزم)

آناباپتیزم انشعابی از مذهب پروتستان بود که همراه با چند انشعاب دیگر در اویل دهه 1600 رخ داد. نگرانی اصلی آن‌ها و بزرگترین جدایی‌شان از مسیحیت سنتی این بود که آن‌ها به غسل تعمید در بزرگسالی اعتقاد داشتند. آن‌ها بر این باور بودند که غسل تعمید تنها زمانی اعتبار دارد که فرد کاری که انجام می‌دهد و باور‌هایی که دارد را درک کند و این موضوع تنها در بزرگسالی محقق می‌شود و نه در کودکی.
آن‌ها همچنین به شدت صلح‌طلب بوده و از سوگند یاد کردن خودداری می‌کردند، رفتار‌هایی که اذیت و آزار آن‌ها را به شدت افزایش داد. مشهورترین داستان مربوط به این انشعاب مذهبی، ماجرای شورش مونستر است که در آن سه مرد به نام‌های برنهارد روثمان، یان ماتیس و یان ون لیدن تصمیم به تشکیل یک جامعه بهشتی در شهر مونستر در آلمان گرفتند. در نهایت این برنامه شکست خورده و به محاصره شهر انجامید.
پس از مرگ ماتیس، ون لیدن به رهبری این جماعت رسیده و چندهمسری را رواج داد. در نهایت محاصره کنندگان وارد شهر شده و تعداد زیادی از پیروان فرقه آناباپتیزم را اعدام کردند. جنازه این افراد در سبد‌های فلزی گذاشته و بر مناره کلیسای سنت لمبرت آویزان شد. جنازه این افراد بعد از 50 سال از سبد‌ها خارج شد.
8. فرقه نسطوری

نسطوریوس حاکم قسطنطنیه (ترکیه امروزی) و رهبر معنوی ارتدوکس‌های شرق در قرن پنجم بود. وی بر این باور بود که عیسی مسیح نه کاملاً خدایی و نه کاملاً انسان بوده بلکه وی در واقع دو انسان مجزا در یک جسم بوده که یکی کاملاً خدایی و یکی کاملاً انسانی بوده است. خیلی زود، حاکم اسکندریه به مخالف سرسخت او و این باور تبدیل شد.
او همچنین سعی داشت که عنوان قدیمی مریم مقدس از «به دنیا آورنده خداوند» (Theotokos) را به «به دنیا آورنده مسیح» (Christotokos) تغییر دهد. در نهایت نسطوریوس در جریان شورای افسوس در سال 431 محکوم شده و توسط امپراطور تئودوسیوس دوم تبعید شد. نکته جالب در مورد این فرقه، این بود که برخی از حاکمان مغول از پیروان آن بوده که مشهورترین آن‌ها ملکه سورقوقتانی بود.
7. فرقه خوارج

دومین انشعاب واقعی که در دین اسلام رخ داد، ماجرای خوارج بود که به دنبال جنگ صفین به عنوان آخرین نبرد در جنگ‌های فتنه (جنگ‌های داخلی صدر اسلام بین مسلمانان) اعلام جدایی کردند. آن‌ها اعلام کردند که نتیجه صلح بین معاویه و علی بن ابیطالب و خلافت هیچ یک را قبول ندارند، زیرا خداوند با این موضوع موافق نیست. در نهایت باور‌های آن‌ها باعث شد که با هر گونه قوانین حکومتی مخالفت کنند و با استناد به قران اعلام کردند که «هیچ حکومتی به غیر از حکومت خدا». این باور و نزاع‌های درونی در نهایت باعث زوال این گروه و از بین رفتن آن شد. با این وجود قبل از انحلال، این گروه توانست امام اول شیعیان را با استفاده از شمشیر زهرآگین به شهادت برساند هر چند در قتل معاویه ناموفق بودند.
6. فرقه گنوستیسیزم

گنوستیسیزم که از واژه یونانی «گنوسیس» به معنای دانش یا حکمت گرفته شده به عنوان یکی از انشعابات دین مسیحیت در اوایل شکل‌گیری این دین شناخته می‌شود، هر چند برخی دیگر آن را انشعابی از دین یهود می‌دانند. در هر صورت باور عمده پیروان این فرقه این بود که دنیای مادی یک دام است، دامی که از افزایش دانش، دانشی که در دنیای روحانی (عرفانی) وجود دارد، جلوگیری می‌کند.
آن‌ها همچنین در موضوع ماجرای خلقت نیز با باور‌های یهودیان و دیگر مسیحیان مخالف بودند. آن‌ها بر این باور بودند که خداوند قادر مطلق است و یکی از تجلی‌های او به نام «جهان‌آفرین» بود که دنیای فیزیکی را خلق کرده است. از آنجا که خداوند کاملاً روحانی است، نهایت تلاش طرفداران فرقه باید این باشد که خود را به دنیای روحانی تا حد ممکن نزدیک سازند، زیرا انسان‌ها «اخگر»‌هایی از خدا هستند که در بدن فیزیکی خود گرفتار شده‌اند. گنوستیسیزم خود نیز دچار انشعاباتی شد و بسیاری از آن‌ها در طول تاریخ فراموش شدند، اما برخی دیگر مانند ماندائیزم تاکنون باقی مانده‌اند.
5. آسمان‌جامگان در مقابل سفید‌جامگان

یکی از قدیمی‌ترین ادیان که بسیاری قدمت آن را به قرن ششم قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند، مذهب جَینیسم یا جین (دین برهمابودایی که بین دین برهمایی و بودایی قرار دارد) است که دینی صلح‌طلب و ریاضتی است و شعار اصلی آن‌ها این است که تمام زندگی بر پایه حمایت دوجانبه استوار است. مدتی بعد از شکل‌گیری جینیسم، این دین به دو فرقه اصلی منشعب شده که تا به امروز به عنوان دو انشعاب اصلی مذهب جینیسم باقی مانده‌اند.
اولین فرقه را دیگامبارا می‌نامند که در زبان سانسکریت به معنای «آسمان‌جامه» است، فرقه‌ای که در آن زندگی زاهدانه تا جایی پیش می‌رود که پیروان مذکر هیچ لباسی به تن نداشته و پیروان مونث تنها پارچه‌ای دوخته نشده را دور بدن خود می‌پیچند. تفاوت دیگر این انشعاب با انشعاب دیگر جینیسم این است که قدیس‌های واقعی نیازی به غذا نداشته، رهبر عرفانی و نجات دهنده آن‌ها، ماهاویرا، هرگز ازدواج نکرده و اینکه زنان نمی‌توانند بدون اینکه ابتدا به مرد تبدیل شوند به آزادی روحانی (موکشا) دست یابند.
انشعاب دیگر را شوتامبارا می‌نامند که در زبان سانسکریت به معنای «سفیدجامه» است که پیروان آن یک پارچه دوخته نشده ساده و سفید پوشیده و بر این باورند که راهبان نیازی به لخت ماندن ندارند. بغیر از تفاوت‌هایی که گفته شد، دیگر باور‌ها و دکترین مذهبی آسمان‌جامگان و سفیدجامگان تقریباً مشابه است.
4. اصلاحات پروتستانی

اصلاحات پروتستانی با تلاش‌های مارتین لوتر و اعتراض نامه 95 ماده‌ای معروفش در سال 1517 آغاز شد که هدف از آن پاکسازی کلیسا از زشتی‌ها و اشتباهاتی بود که باعث گمراه شدن پیروان واقعی کلیسا شده بود. یکی از این اعمال، فرآیند بخشش بود که در آن گناهکاران برای بخشش گناهان خود باید برای مدتی به انجام کار‌های خوب مورد تایید کلیسا پرداخته یا در بدترین شکل ممکن مبالغ یا هدایایی را تقدیم کلیسا می‌کردند.
هیچکدام از تلاش‌های مارتین لوتر تازه نبود، زیرا پیش از او نیز افراد زیادی سعی کرده بودند این رویه را اصلاح کرده و از کلیسا خواسته بودند که از رویه اعتراف به گناه و بخشش با پرداخت پول و البته خرید و فروش بهشت دست بردارد. تنها موضوعی که لوتر را از این افراد جدا ساخت، صنعت چاپ و استفاده لوتر از آن برای اهداف خود بود که باعث شد باور‌های او بتواند به دست افراد بسیار زیادی برسد. او در ابتدا سعی داشت که در قالب مذهب کاتولیک باقی بماند، اما در سال 1521 او را تکفیر کردند. در نهایت پروتستانیسم به سومین فرقه بزرگ دین مسیحیت تبدیل شده که پشت سر فرقه کاتولیک و ارتدوکس شرقی قرار می‌گیرد.
3. فرقه آریانیسم

آریوس یک روحانی مسیحی در اسکندریه در قرن سوم و چهارم میلادی بود و جایگاه برجسته او در تاریخ به خاطر منازعات و اختلافات مذهبی‌اش با آتاناسیوس، دیگر روحانی مسیحی ساکن اسکندریه بوده است. باور عمده آریانیسم این بود که عیسی مسیح توسط خداوند خلق شده و بدین ترتیب او بخشی از تثلیث مقدس به شمار نمی‌رفت. با این وجود آریوس هیچ تاریخ دقیقی برای خلق عیسی مسیح اعلام نکرده، اما باور داشت که خداوند برای مدتی تنها بوده و سپس پسرش (عیسی مسیح) را خلق کرده است.
آتاناسیوس و برخی دیگر از منتقدان آریوس بر این باورند بودند که عقاید او مسیحیت را به یک دین چندخدایی تبدیل می‌کند و ایده رستگاری دین مسیحیت را به طور کلی نابود می‌سازد. برای دهه‌ها، آریانیسم یک گزینه جایگزین محبوب و پرطرفدار برای مسیحیت سنتی بود تا اینکه درگیری‌های این دو فرقه در نهایت در اولین شورای نیسیا در سال 325 حل شده و به طور رسمی اعلام گردید که آموزه‌های آریانیسم باطل است. با این وجود، امپراطوران روم نسبت به آریانیسم پذیرا بوده و همین موضوع باعث شکوفایی مجدد این فرقه شد. در انتهای قرن پنجم میلادی، آریانیسم به مرز انقراض کامل نزدیک شد و تعداد بسیار کمی از پیروان آن باقی ماندند که عمدتاً قبایل ژرمانیک بودند.
2. شیعه و سنی

مدت کوتاهی پس از وفات پیامبر اسلام، در دین تازه تاسیس اسلام مشکلی بزرگ ایجاد شد و آن به جانشینی پیامبر باز می‌گشت. این موضوع باعث شد که جامعه مسلمانان به دو بخش تقسیم شوند: سنی‌ها که بر این باور بودند انتخاب ابوبکر به عنوان اولین خلیفه و جانشین پیامبر درست بوده، در حالی که شیعیان بر این باور بودند که پیامبر در واقع علی ابن ابیطالب را برای این مقام در نظر داشته است. در نهایت علی ابن ابیطالب به عنوان امام اول شیعیان به خلافت رسید، اما این موضوع برای پایان دادن به اختلافات نظری دو گروه کافی نبود.
1. انشعاب بزرگ

انشعاب بزرگ که با عنون انشعاب شرق-غرب نیز شناخته می‌شود یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ دین مسیحیت بود که به خلق فرقه کاتولیک و ارتدوکسی شرقی منتهی شد. در سال 1054، تفاوت‌های بین کلیسا‌های غربی و شرقی به نقطه جوش رسیده بود: رهبران دینی شرقی نسبت به قوانین سختگیرانه غربی‌ها در زمینه مجرد باقی ماندن کشیشان و دیگر مقامات دینی معترض بوده و رهبران دینی غربی نیز با استفاده از نان‌های خمیری توسط شرقی‌ها در مراسم عشای ربانی و خودداری آن‌ها از شناختن عیسی مسیح به عنوان منبع روح مقدس مخالفت داشتند.
در نهایت اختلاف اصلی بر سر این بود که آیا پاپ بر رهبران مذهبی محلی حاکمیت دارد یا برعکس. این اختلافات در نهایت به تکفیر دوطرفه پاپ لئو نهم و مایکل کرولاریوس، حاکم مذهبی قسطنطنیه، منتهی شد. اگر چه تلاش‌هایی برای نزدیکی دوباره این دو گروه وجود داشت، اما در نهایت این دو به کلیسا‌هایی مجزا با هویت‌های جداگانه دست یافتند.