آریا جوان - آلبرت انیشتین جهان را از یک فاجعه هسته‌ای نجات داد، زمانی که در ابتدای جنگ جهانی دوم در نامه‌ای به فرانکلین روزولت، رییس جمهور وقت ایالات متحده، درباره تلاش دولت آلمان نازی برای دستیابی به بمب هسته‌ای به وی هشدار داد.

آلبرت انیشتین یک فیزیکدان تئوریک آلمانی الاصل بود که نظریه مشهور نسبیت را ارائه داده و تقریباً جهان را از یک فاجعه هسته ای نجات داد، زمانی که در سال 1939 و در ابتدای جنگ جهانی دوم در نامه ای به فرانکلین روزولت، رییس جمهور وقت ایالات متحده، درباره تلاش دولت آلمان نازی به رهبری آدولف هیتلر برای دستیابی به بمب هسته ای به وی هشدار داد. در غروب هفتادمین سالگرد پذیرفته شدن تسلیم آلمان نازی توسط متفقین در جنگ جهانی دوم که از آن با عنوان پیروزی در روز اروپا یاد می شود، خیلی ساده است که فراموش کرد چگونه آدولف هیتلر با فلسفه نازیسم فاشیستی خود به تسخیر جهان نزدیک شده بود.

امروزه سلاح های هسته ای تنها بخشی پذیرفته شده از زرادخانه های تسلیحات نظامی کشورهای مختلف جهان به عنوان یک بازدارنده در مقابل درگیری نظامی است اما در سال 1939 ایده داشتن بمب هسته ای یک ایده بسیار عجیب و غریب بود. اما یک سال قبل و در دسامبر 1938، دو فیزیکدان به نام های لایس میتنر و اتو فریش در آزمایشگاهی در برلین توانستند فرآیند گداخت هسته ای را کشف کنند، کشفی که به سرعت فیزیک هسته ای را متحول ساخته و به تولید بمب اتمی در سال های بعد منجر شد. به دنبال این کشف بزرگ، به سرعت ترس در میان دانشمندانی که در آلمان آواره بودند شیوع پیدا کرد، دانشمندانی که از دستیابی هیتلر به این کشف بزرگ و ترسناک بیمناک بودند.

از این رو در آگوست 1939، سه فیزیکدان مجارستانی به نام لئو زیلارد، ادوارد تلر و یوجین ویگنر نامه ای نوشتند که مسیر تاریخ را برای همیشه تغییر داد. در این نامه چنین آمده بود :«در طی 4 ماه گذشته محتمل شده است- از طریق کار [فردریک] جولیوت در فرانسه و همچنین [انریکو] فرمی و [لئو] زیلارد در آمریکا- که ممکن است ایجاد یک واکنشی تسلسلی هسته ای در مقدار زیادی اورانیوم ممکن شود که در نتیجه آن مقدار زیادی نیرو و مقادیر قابل توجهی عناصر جدید شبیه رادیوم تولید شود. اکنون تقریباً قطعی به نظر می رسد که این موضوع می تواند در آینده ای بسیار نزدیک رخ دهد». در ادامه این نامه تاریخ ساز چنین می آید: «این پدیده جدید به ساخت بمب ها منتهی خواهد شد و این موضوع امکان پذیر است- اگر چه بسیار کمتر نزدیک به یقین است- که بمب هایی بسیاری قدرتمند از نوع جدید ساخته شوند».

فیزیکدانان مجارستانی در ادامه نامه هشدار دهنده خود می نویسند: «تنها یک بمب از این نوع، که توسط قایق حمل شده و در بندر منفجر می شود، به احتمال زیاد می تواند تمام بندر و مناطق اطراف آن را ویران سازد. با این وجود، چنین بمب هایی احتمالاً برای حمل و نقل هوایی بیش از حد سنگین باشند». همچنین در این نامه به طور خاص از آلمان نازی و ترس از سوء استفاده رهبران این کشور از تکنولوژی هسته ای جدید نام برده می شود: «درک می کنم که آلمان در واقعی فروش اورانیوم از معادن چکسلواکی که بدست آورده را متوقف کرده است. این که چرا این کشور در چنین زمینه ای خیلی زود دست به کار شده با توجه به ارتباط پسر وزارت کشور آلمان، وون ویزساکر، به موسسه کایسر-ویلهلم قابل درک باشد، جایی که اکنون کار برخی آمریکایی ها روی اورانیوم در حال تکرار شدن است».

فرانکلین روزولت
دکتر تلر در مستند «The Moment in Time» در مورد علت نگرانی این دانشمندان سخن می گوید. او در سال 2008 گفته بود: «من از مجارسان به آلمان آمده و بسیاری از چیزها را از نزدیک شاهد بودم. بسیار در مورد خانواده ام و دوستانم بیمناک بودم و فکر نمی کنم مردم امروزی بتوانند شدت خطرات آن زمان را در کنند زیرا هیتلر می توانست دنیا را تسخیر کنند و با انجام این کار تنها به اندازه قطر یک مو فاصله داشت. کسانی از ما که از اروپا آمده بودند بسیار بیشتر از دوستان آمریکایی مان از این موضوع آگاه بودیم». همین نگرانی ها باعث شد که زیلارد به عنوان یک فیزیکدان مهاجر آلمانی، ایالات متحده را در جریان امکان دستیابی آلمان نازی به سلاح هسته ای قرار دهد. وی همراه با آلبرت انیشتین و ادوارد تلر، نامه ای در این باب به فرانکلین روزولت نوشتند که در آن گفته شده بود آلمان استعداد و دانش بمب اتمی را داراست.
آن‌ها این نامه را از طریق الکساندر ساکس که از دوستان زیلارد و مشاور اقتصادی رییس جمهور بود به دست او رساندند. گزارش های سازمان های اطلاعاتی اروپا نشان می داد که نازی ها در حال کار بر روی چنین سلاحی هستند اما هیچ کس نمی دانست که دولت آلمان تا چه اندازه در ساخت بمب اتمی مصمم است اما یک چیز با قطعیت مشخص بود و آن اینکه در صورتی که هیتلر به این سلاح دستی می یافت، برنده جنگ جهانی دوم می شد. نامه انیشتین و همکارانش به روزولت راه را برای شکل گیری یک پروژه نظامی بسیار بزرگ و مهم که بر هر ماموریت دیگری ارجحیت داشته و بسیار سری بود باز کرد. حرف های انیشتین و دیگر فیزیکدانان همراهش در نامه هشدار دهنده به رییس جمهور ایالات متحده بود که باعث شکل گیری پروژه منتهتن شد.

این تحقیقات که به رهبری یک فیزیکدان هسته ای برجسته به نام رابرت اوپنهایمر آغاز شد در آزمایشگاه لوس آلاموس انجام شده و به تولید اولین سلاح های هسته ای کاربردی منتهی گردید. این پروژه توسط ایالات متحده و با اطلاع و پشتیبانی بریتانیا و کانادا انجام شده و اولین سلاح هسته ای که در نتیجه این پروژه منفجر شد، بمبی بود که در جولای 1945 و بدنبال تسلیم شدن آلمان در یک منطقه آزمایشی در نیومکزیکو آزمایش شد. تنها چند ماه بعد از بمب های اتمی در هیروشیما و ناگاساکی استفاده شده که تسلیم سریع امپراطوری ژاپن و پایان جنگ جهانی دوم را در پی داشت.

از لحاظ نظامی، پروژه منهتن یک پروژه موفقیت آمیز بود که در جریان آن دکتر اوپنهایمر موفق به آزمایش و تولید اولین بمب هسته ای شد که نقش مهمی در پایان دادن به جنگ جهانی دوم داشت. اما انیشتین بعدها در این باره چنین نوشت: «اگر می دانستم که آلمان ها در تولید بمب اتمی موفق نمی شدند، انگشتم را تکان نمی دادم [در مورد هشدار به آمریکایی ها کوچکترین اقدامی نمی کردم]».