بزرگنمايي:

آریا جوان - در نتیجه کاوش نجات بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد در شمال مرکزی استان هرمزگان آثاری از دوره اشکانی به دست آمده است.
میراث آریا: روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، مرجان روایی سرپرست هیئت گمانه‌زنی نجات بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد، چهارشنبه 24 اردیبهشت 99 با اعلام این خبر گفت: «گورستان حاجی‌آباد با وسعتی بیش از 1200 هکتار به‌عنوان بزرگ‌ترین گورستان تاریخی شناخته شده و قابلیت ثبت جهانی دارد.»
او با بیان اینکه گورستان به لحاظ گونه شناسی گورها، اندازه، معماری و تدفین دارای تنوع قابل‌توجهی است، افزود: «عمده‌ترین مصالح ساخت گورها، تخته‌سنگ‌های بزرگ و قلوه‌سنگ‌های متوسط و کوچک هستند که بدون ملات و به‌صورت خشکه چین در معماری گورها به کار رفته‌اند.»
روایی گورهای یاد شده را عمدتاً دارای پلان دایره به قطر یک متر تا 15 متر دانست و تصریح کرد: «در این فصل از کاوش، شش گور مورد کاوش قرار گرفت.»
او گفت: «بیشتر گورها فاقد چاله تدفین هستند و مقدار ناچیزی استخوان انسانی از آن‌ها به دست آمده که در این باره فرضیات و پرسش‌هایی مطرح و مطالعه بر روی آن‌ها آغاز شده، همچنین بقایای استخوان حیوانی نیز دست‌کم از چهار گور به دست آمده است.»
سرپرست هیئت گمانه‌زنی نجات بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد افزود: «مهم‌ترین یافته منقول به دست آمده در این فصل، یک کوزه دسته‌دار کوچک به رنگ آجری است که در فاصله میان دو کوزه نخودی رنگ به دست آمد و مجموعاً نشان داد گور کاوش شده مربوط به دوره اشکانی است که برای حصول اطمینان و به‌منظور تاریخ‌گذاری دقیق نیازمند انجام آزمایش ترمولومینسانس بر روی نمونه‌های سفالین هستیم.»
او آویز تزئینی، سنگی مستطیل شکل، مهرهایی از جنس عقیق و خمیر شیشه را از دیگر یافته‌های به دست آمده از کاوش گورها اعلام و اظهار کرد: «در سطح گورستان و پیرامون چند گور قطعاتی از سفالینه‌های جلینگی دوره اشکانی به دست آمده است.»
روایی خاطرنشان کرد: «یک قطعه صدف دریایی به دست آمده از گورها، نشان می‌دهد ساکنان حاجی‌آباد با مناطق ساحلی خلیج‌فارس ارتباط تجاری داشته‌اند.»
او تصریح کرد: «هرچند در نتیجه کاوش در این گورستان، آثاری از دوره اشکانی به دست آمد ولی وسعت قابل‌توجه گورستان، همچنین تعدد و تنوع شکل گورها نشان می‌دهد که گورستان ممکن است در یک بازه زمانی بسیار گسترده‌تری مورد استفاده قرار گرفته باشد لذا تاریخ‌گذاری دقیق اثر، منوط به ادامه پژوهش‌های میدانی در طی فصل‌های آینده و ایجاد کارگاه‌هایی در سایر بخش‌های آن خواهد بود.»
سرپرست هیئت گمانه‌زنی نجات بخشی گورستان تاریخی حاجی‌آباد با بیان اینکه در روزهای پایانی این فصل به‌منظور تعیین عرصه تقریبی گورستان، محدوده پیرامونی آن مورد پیمایش قرار گرفت، گفت: «با توجه به اهمیت گورستان و ضرورت ثبت آن در فهرست میراث جهانی لازم است پس از تأمین اعتبار از طرف شرکت گاز، نقشه توپوگرافی گورستان با مقیاس مناسب و در لایه‌های مورد نیاز تهیه شود.»
او در ادامه بر ضرورت انجام نقشه‌برداری، به‌منظور تعیین عرصه و حریم گورستان، همچنین انجام اقدامات قانونی با هدف غایی پیشگیری از هرگونه تعرض و تخریب احتمالی آینده تأکید کرد.
به گفته روایی، گورستان حاجی‌آباد با وسعت دست‌کم 1200 هکتار در یک بازه زمانی گسترده‌ای بالغ بر هزار سال بی‌وقفه مورد استفاده قرار گرفته و به لحاظ وسعت، تنوع مقیاس، شکل و تعداد گورها در میان گورستان‌های سنگ‌چین شناخته شده منطقه جنوب شرق ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همان دلایل ارزش ثبت در فهرست آثار جهانی را داراست.
او افزود: «هرچند تاکنون در بسیاری از مناطق جنوب و جنوب شرق کشور و حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس تعداد زیادی از گورستان‌های سنگ‌چین شناسایی و کاوش شده‌اند، اما گورستان حاجی‌آباد با توجه به وسعت و سایر دلایل پیشگفته می‌تواند مبنا و نفطه عطفی برای مطالعات مربوط به گورستان‌های سنگ‌چین جنوب شرق و به عبارتی کامل کننده زنجیره آیین‌های تدفینی دوران اشکانی و سایر دوره‌های مرتبط باشد.»
سرپرست هیئت باستان‌شناسی با اشاره به اینکه ایجاد خط لوله علاوه بر تخریب دست‌کم 70 گور شاخص، موجب ایجاد شکاف و گسست در این اثر ملی شده و مفهوم گورستان را خدشه‌دار کرده تصریح کرد: «احداث رایتاوه (جاده دسترسی خط لوله) با عرض 11 متر ضمن تخریب بخش گسترده‌ای از گورستان با ایجاد خاکریز حاصل از خاک رایتاوه، در دوسوی آن همچنین موجب تخریب و یا دست‌کم مدفون شدن تعداد زیادی از گورها در این بخش شده و چشم‌انداز نامناسبی ایجاد کرده که درشان یک اثر شاخص ثبتی نیست.»
او افزود: «بدیهی است در صورت اجرای خط لوله یادشده، انشعاب‌های دیگری توسط بخش‌های خصوصی و دولتی از این خط لوله گرفته خواهد شد و بدین ترتیب بخش‌های دیگری از آن تخریب می‌شود که در آن صورت نه تنها ارزش ثبت جهانی، بلکه ارزش ثبت ملی اثر نیز از بین خواهد رفت.»
روایی اظهار کرد: «از آنجایی که این گورستان جزو میراث ملی کشور بوده و قابلیت ثبت جهانی را داراست، نه تنها وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بلکه عامه مردم و سایر نهادهای دولتی نیز در قبال حفاظت از این اثر ارزشمند و منحصر به فرد، مسئولیت دارند، لذا شایسته است در امر خطیر نجات گورستان، این وزارت خانه را یاری کنند.»
در فاصله سال‌های 1383 تا 1391 به‌منظور پاسخگویی به دو استعلام ارسالی از سوی شرکت گاز استان کرمان، مسیرهای یادشده توسط کارشناس استان مورد بررسی قرار گرفت که به دلیل برخورد با گورستان پاسخ منفی ارسال شد، متأسفانه آن شرکت با وجود دریافت چندین پاسخ منفی، با علم و آگاهی نسبت به ثبتی بودن گورستان و بدون دریافت مجوز از شورای فنی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بار نخست با ایجاد رایتاوه غربی و ایستگاه تقلیل فشار در عرصه گورستان، بخش بزرگی از گورستان، در سال 1394 نیز با ایجاد رایتاوه شرقی دیگربار به طور غیرقانونی بخش بزرگی از این اثر ثبتی را تخریب کردند، به دنبال آن، سوداگران اموال فرهنگی، به انجام حفریات غیرمجاز ترغیب شده و شرایط تخریب بیشتر گورستان را فراهم کردند، در نتیجه این حفاری‌ها اشیایی را به دست آوردند که برخی توسط نیروی انتظامی آن شهرستان توقیف شدند.
همزمان با آغاز کاوش نجات بخشی، شرکت گاز استان کرمان با هدف افتتاح و بهره‌برداری هرچه سریع‌تر، عملیات اجرایی پروژه را با شدت بیشتری ادامه دادند، که با توجه به‌سرعت بخشیدن به روند تخریب گورستان، واکنش سریع برخی از مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را به دنبال داشت. آنان ضمن تأکید بر غیرقانونی بودن پروژه گازرسانی، خواستار توقف آن عملیات شدند. این اقدامات موجب آغاز شکایت قضایی اداره‌کل استان از شرکت گاز شده و در نتیجه آن به دستور قاضی پرونده، عملیات اجرایی خط لوله گاز متوقف شد.