بزرگنمايي:

آریا جوان- همزمان با کندی اینترنت در هفته‌های گذشته، انتقاد‌ها به عملکرد وزارت ارتباطات در این زمینه بالا گرفته است. این در حالی است که سوالات و ابهامات فعالان رسانه‌ای و حتی کاربران شبکه‌های اجتماعی در این باره با سکوت عجیب وزیر ارتباطات همراه شده است.

محمدجواد آذری‌جهرمی که همواره حضور فعالی در شبکه توییتر و اینستاگرام داشته این روز‌ها در سکوت کامل به سر می‌برد و مشخص نیست، جریان کندی اینترنت به چه دلیل است. در اولین روز از ماه مرداد، اولین شبکه نسل پنجم ارتباطی به صورت پایلوت در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات راه‌اندازی شد. آقای وزیر که معمولا این خبر‌ها را زودتر اعلام می‌کرد؛ در این باره سکوت کرد.

ورود اینترنت نسل جدید به کشور در کنار مزایای آن که به توسعه اقتصاد دیجیتال می‌پردازد با، اما و اگر‌هایی نیز همراه بود؛ کندی اینترنت، نگرانی در خصوص تصمیم‌های آنی و یک شبه مبنی بر فیلترینگ پیام‌رسان‌ها و قطع یا محدودیت در دسترسی به اینترنت فارغ از دلایل آن از جمله مواردی است که می‌تواند بر دسترسی و نحوه استفاده عموم مردم از نسل جدید اینترنت تاثیر بگذارد. بسیاری از کارشناسان معتقدند، وقتی کشور مشکل سرعت اینترنت دارد و فرکانس‌های 700 و 800 مگاهرتز همچنان در گرو صدا و سیماست، ورود نسل جدید اینترنت آن طور که انتظار می‌رود، مثمرثمر نخواهد بود. هر چند وزیر ارتباطات نظر دیگری دارد و در یادداشت 5 مرداد ماه خود در یکی از روزنامه‌ها نوشت «آینده اقتصاد دنیا، اقتصاد دیجیتال است و برای کشوری با مختصات سیاسی و اقتصادی ایران، ورود نسل پنجم ارتباطات یک فرصت استثنایی است.»

هر چند از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم و آذری‌جهرمی در وزارت ارتباطات، بار‌ها بر لزوم توسعه شبکه اینترنت کشور و دسترسی راحت‌تر و بهتر برای هر ایرانی تاکیدات فراوان شده، اما به نظر می‌رسد، تداوم فیلترینگ تلگرام، قطعی چند هفته‌ای اینترنت در خلال اعتراضات آبان ماه، بی‌توجهی صدا و سیما به بازگرداندن فرکانس‌های امانتی و تلاش مجلس یازدهم برای فیلتر کردن سایر شبکه‌های اجتماعی، نشانگر شکافی عمیق بین وزارت ارتباطات با نهاد‌های دیگر بر سر اینترنت است.

سایه صدا و سیما بر سر کندی اینترنت

هر فرد ایرانی در هر نقطه از کشور، تجربه کندی سرعت اینترنت را دارد، اما کندی سرعت آن هم در شرایطی که سیاستمداران در نظر دارند با شرکت چینی و متولی اصلی راه‌اندازی اینترنت 5G کشور را از نعمت این نوع اینترنت بهره‌مند کنند بیش از پیش خودنمایی می‌کند. در این راستا نیز اعتراضاتی از سوی مردم در فضای مجازی شکل گرفت که در نهایت پرونده قدیمی «عدم آزادسازی فرکانس‌های 700 و 800 مگاهرتز توسط صدا و سیما» مجددا باز شد. صدا و سیما از سال‌ها پیش به دلیل پوشش حداکثری برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی‌اش در سراسر شهر‌ها و روستا‌ها به صورت آنالوگ از فرکانس‌های 470 تا 862 مگاهرتز استفاده می‌کند.

با دیجیتالی شدن شبکه‌های تلویزیونی و کاهش نیاز فرکانسی پخش برنامه‌های تلویزیونی و البته گسترش شبکه‌های موبایلی کارکرد‌های برخی فرکانس‌ها نیز کاهش یافت تا جایی که صدا و سیما تنها از 2.6 درصد از ظرفیت باند 700 و 800 مگاهرتز استفاده می‌کند و مابقی آن بلااستفاده است. تا پیش از شیوع کرونا «کند بودن سرعت اینترنت» آنقدر جدی گرفته نمی‌شد. اما با آنلاین شدن کلاس‌های درس در مدارس، دانشگاه‌ها همچنین دورکاری نیرو‌های بخش خصوصی و دولتی پاسخگو نبودن سرعت اینترنت، نارضایتی‌های بیشتری را در کشور ایجاد کرد به‌گونه‌ای که وزارت ارتباطات به سیبل همه این نارضایتی‌ها تبدیل شد.

آذری‌جهرمی در پاسخ به «علل کندی اینترنت» با اشاره به دعوای 10 ساله میان وزارت ارتباطات و صدا و سیما، علت مهم را در «عدم همکاری صدا و سیما در آزادسازی فرکانس‌هایی می‌داند که حتی این سازمان از آن استفاده‌ای نیز نمی‌کند.» با وجود اینکه این فرکانس‌ها شعاع وسیع‌تری را پوشش می‌دهند و عرضه خدمات اینترنتی در این فرکانس‌ها نیاز به تجهیزات فنی را کم کرده و مشکلات آنتن‌دهی در نواحی دورافتاده را کم می‌کند، اما در این 10 سال زور هیچ دولتی به صدا و سیما برای بازپس‌گیری این فرکانس‌ها نرسیده است.

نکته جالب در این است که بر اساس قانون اساسی متولی اصلی مدیریت فضای فرکانس، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، زیرمجموعه وزارت ارتباطات است و صداوسیما تنها یکی از بهره‌برداران فضای فرکانسی کشور است. آخرین بار نیز در فروردین امسال و پیش از پایان یافتن عمر مجلس دهم این موضوع به صحن علنی مجلس راه یافت که در نهایت «کمیسیون تلفیق، مصوبه کمیسیون صنایع در خصوص آزاد‌سازی فرکانس‌های 700 و 800 که در اختیار سازمان صدا و سیماست را رد کرد».

توضیحی در کار نیست

دعوای حل نشده «عدم آزاد‌سازی فرکانس‌های 700 و 800 مگاهرتز» نه تن‌ها وارد فاز تازه‌ای نمی‌شود بلکه در بر همان پاشنه می‌چرخد؛ صدا و سیما کوتاه نمی‌آید و بر خلاف قوانین کشور صریحا نهاد‌های دولتی را از دخالت در کارش منع می‌کند. حتی لزوم اجرای سند بین‌المللی «توافقنامه ژنو 2006 (06GE)» را نیز نادیده گرفته‌اند. با استناد به گفته‌های نسترن محسنی، معاون سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی صدا و سیما نسبت به توافقی که 14 سال پیش اجرا کرده، بی‌توجه است.

بر اساس قرارداد ژنو بیش از یکصد کشور؛ از جمله ایران متعهد شدند تا سال 2015 میلادی پخش رادیو تلویزیونی خود را به طور کامل از آنالوگ به دیجیتال تبدیل و به این شکل باند‌های 700 تا 800 مگاهرتز را آزاد کنند تا امکان استفاده از این منابع برای اپراتور‌های مخابراتی فراهم شود. مرکز پژوهش‌ها نیز در گزارشی به بررسی خسارت عدم استفاده از این فرکانس‌ها پرداخت و خاطرنشان کرد «با توجه به کاربرد‌های این باند فرکانسی در ارتقای امنیت و پایداری ارتباطات نیرو‌های امنیتی، انتظامی و امدادی، ارزش بالای اقتصادی آن برای اپراتور‌های مخابراتی و نقش آن در صرفه‌جویی ارزی ناشی از کاهش هزینه واردات تجهیزات مخابراتی، نیاز است که این باند‌های فرکانسی دوباره تخصیص داده شوند و بخش‌های تجاری آن از طریق مزایده به اپراتور‌های مخابراتی عرضه شود.» مرکز پژوهش‌ها معتقد است در شرایط تحریمی و مشکلات ارزی در داخل «عدم استفاده از این باند‌های فرکانسی موجب افزایش هزینه پوشش مناطق مختلف کشور حدودا به میزان 4 برابر خواهد شد.» با وجود خسارت‌های فراوان اقتصادی و مالی همچنان صدا و سیما بر انحصار این فرکانس‌ها تاکید دارد.

میانه در منطقه

اهتمام صدا و سیما بر در اختیار گرفتن فرکانس‌هایی که حتی ضریب استفاده از آن‌ها به 3 درصد نیز نمی‌رسد، باعث جا ماندن ایران از کشور‌های همسایه مانند قطر و امارات در شاخص «سرعت دانلود موبایل» شده است. بر اساس آخرین گزارش سایت OOKLA که تیر ماه سال جاری منتشر شد در ماه مه‌2020 متوسط سرعت دانلود و آپلود پهن باند موبایل در ایران به ترتیب 28.83 مگابیت بر ثانیه و 11.59 مگابیت بر ثانیه بود که با احتساب این سرعت، ایران رتبه 67 را در جهان و 23 در منطقه (از میان 46 کشور) به نام خود ثبت کرد. گفتنی است، کره جنوبی رتبه اول را در اینترنت همراه دارد که متوسط سرعت آن 100.22 مگابیت بر ثانیه است. نکته جالب قرار گرفتن کشور‌های امارات، قطر و عربستان در لیست 10 کشور با اینترنت همراه پرسرعت است که این امر نشان‌دهنده فاصله معنادار اینترنت در ایران با کشور‌های همسایه تنها به دلیل عدم آزادسازی فرکانس‌های در اختیار صدا و سیماست.

صدا و سیما به مدار تعقل بازمی‌گردد؟

یک ماه از راه‌اندازی شبکه نسل پنجم ارتباطی در کشور نگذشته که اعتراضات به سرعت اینترنت مجددا در فضای مجازی مطرح شده است. هر چند وزیر ارتباطات چند روزی است که حضور چشمگیری در فضای مجازی ندارد، اما انتقاد‌ها از دست پایین دولت در بازگرداندن فرکانس‌های در انحصار صدا و سیما مشهود است. هنوز مشخص نیست چرا صدا و سیما حاضر نیست از امانتی که زمانی برای پخش برنامه استفاده می‌کرد، بگذرد و آن‌ها را به متولی اصلی آن بازگرداند.

با وجود اهتمام همسایگان ایران برای دستیابی به فناوری‌های به روز در حوزه ارتباطات، صدا و سیما تا چه زمانی می‌تواند جدل بر سر واگذاری فرکانس‌های بلااستفاده را ادامه دهد؟ و آیا این روش رسیدن به یکی از چشم‌انداز‌های سند 1404 که شامل «دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی» را با مخاطرات جدی مواجه نمی‌کند؟