بزرگنمايي:

آنچه تحت عنوان مهارت هاي مقابله اي مطرح مي شود در واقع همان روش هاي برخورد با مسائل است که از طرف فرد به طور آگاهانه انجام مي شود و نتيجه آن حل مشکل و دور ماندن از آسيب هاي ناشي از بحران هاي روحي پيش آمده است. در اين ميان مقابله هاي ناکارآمد نيز تلاش هايي هستند که اگرچه براي مقابله با شرايط دشوار به کار گرفته مي شوند ولي نوعا به بدتر شدن اوضاع و پيچيده تر شدن وضعيت منجر مي شوند مانند افرادي که براي کاستن از استرس به مواد مخدر روي مي آورند.

در مورد نحوه استفاده نوجوانان از مهارت هاي مقابله اي اکثر محققان بر اين باورند که حوادث استرس زا در زندگي کودکان و نوجوانان تا حد زيادي با مشکلات رفتاري و هيجاني آنها ارتباط دارد و کوشش هاي نوجوانان براي حل مسائل و مشکلات موجود در زندگي شان با کاهش اثرات منفي ناشي از حوادث استرس زاي محيطي مانند مشکلات در روابط بين فردي و مشکلات تحصيلي ارتباط دارد. براي مثال در رابطه با مکانيسم حل مساله در نوجوانان، توانايي در پيدا کردن مجموعه اي از راه حل هاي گوناگون محتواي اصلي روش مقابله اي حل مساله است و تحقيقات نشان داده که اين مساله با سازگاري رفتاري در کودکان و نوجوانان ارتباط زيادي دارد.

به اين صورت که نوجواناني که مشکلات رفتاري و هيجاني بيشتري دارند معمولا از راه حل هاي کمتري استفاده مي کنند و برعکس نوجواناني که مشکلات کمتري دارند معمولا سعي مي کنند براي حل مسائل خود به راه حل هاي بيشتري بينديشند و از بين آنها بهترين را انتخاب کنند.

براي حل تنش هاي موجود و ارائه راه حل هاي مناسب 3 عامل اساسي يعني فهم و درک موقعيت استرس زا، انجام دادن راهکارهاي مناسب و بالاخره توانايي در جهت کنترل هيجانات ناشي از اين فشار نقش مهمي را ايفا مي کنند. اين تقسيم بندي اغلب تحت عنوان کلي مقابله هاي متمرکز بر هيجان و مقابله هاي متمرکز بر مساله (مشکل) طبقه بندي مي شود.

مقابله هاي متمرکز بر هيجان شامل عملکردهايي همچون درخواست حمايت از ديگران، تلاش فرد براي نگران نبودن و توجه به موضوعات مثبت به منظور کاهش هيجانات منفي ناشي از آن استرس است و مقابله هاي متمرکز بر مساله شامل جستجوي اطلاعات، جستجوي حمايت اجتماعي و کوشش براي عمل کردن به روش ديگر جهت حل آن مشکل و در نهايت دوري از موقعيت هاي استرس زاست. در حقيقت افراد با استفاده از روش هاي مقابله اي هيجان مدار ابتدا بر هيجانات ناشي از يک استرس غلبه مي کنند و سپس در شرايط مساعد با استفاده از روش هاي مقابله اي مساله مدار اين مشکلات را از ميان برمي دارند.

● روش هاي مقابله اي مناسب

1) روش فعال بر مبناي شناخت مساله: افرادي که اين روش را به کار مي برند مشکلات را آسان مي گيرند، اضطراب کمتري دارند و به همين دليل نتيجه بهتري نيز مي گيرند. اين افراد از اعتماد به نفس بالايي برخوردارند. احساسات خود را براحتي بيان مي کنند، از ديگران کمک مي خواهند، از ناملايمات درس مي گيرند، شوخ طبعي را پيشه مي کنند و با حفظ ايمان و اعتماد به نفس احساسات خود را کنترل مي کنند.

2) روش خويشتندارانه: افراد در اين روش از اعتماد به نفس خوبي برخوردار بوده و سعي مي کنند همواره بر احساسات و هيجانات خود مسلط باشند. عجله اي براي مقابله ندارند و خيلي زود، هنگام بروز مساله و مشکل روحيه خود را نمي بازند.

3) روش حمايت جويانه: افرادي که از روش حمايت جويانه استفاده مي کنند هنگام مواجهه با مشکل براحتي از ديگران کمک مي خواهند، با کساني که تجربه مشابهي داشته اند مشورت مي نمايند و سعي مي کنند از حمايت عاطفي، مالي و فکري دوستان و اقوام استفاده کنند.

● مقابله هاي ناکارآمد

اين دسته از مقابله ها، مجموعه اي از شيوه هاي مقابله اي را در بر مي گيرد که اگرچه براي کاهش موقعيت هاي فشارزا به کار گرفته مي شوند ولي متاسفانه وضع را بدتر مي کنند. برخي از اين مقابله ها به شرح ذيل هستند:

ـ پرداختن به احساسات دردناک از طريق تفکر آرزومندانه: اين مقابله شيوه اي براي خنثي کردن آنچه اتفاق افتاده، است و با عباراتي از قبيل «اي کاش حقيقت نداشته باشد که» شروع مي شود. در اين حالت زمان و فرصتي که مي توانست براي يافتن راه هاي جديد مواجهه با واقعيت و مشکل پيش آمده مورد استفاده قرار بگيرد به هدر مي رود.

ـ استفاده از دارو براي فرار از رنج: گاهي اوقات افراد براي رهايي از رنج ناشي از استرس ها و بحران ها از داروهايي مانند الکل، نيکوتين، ترياک، هروئين و مسکن هاي خواب آور و ضدافسردگي بدون تجويز پزشک استفاده مي کنند.

ـ تفکر منفي: در اين حالت فرد به طور غير واقعگرايانه اي بر موارد منفي مشکل تاکيد کرده و مشکلات را بيشتر از آنچه هست و به صورت غيرقابل حل ارزيابي مي کند.

ـ رفتارهاي تکانشي: اين دسته از رفتارها به شيوه خاصي از مقابله اطلاق مي شود که طي آن فرد بدون فکر، انديشه و ارزيابي درست از آنچه رخ داده يا رخ خواهد داد فورا دست به اقدام و عمل مي زند و باعث بدتر شدن وضعيت مي شود.

ـ عدم درگيري ذهني و رفتاري: در اين نوع مقابله فرد با انجام رفتارهاي متنوع و متفاوت خود را مشغول مي کند و به اين وسيله سعي مي کند به مساله فکر نکند. (مانند فرار از مساله به صورت خوابيدن يا تماشاي تلويزيون)

ـ مقابله به صورت انکار: در اين مقابله فرد به گونه اي برخورد مي کند که انگار مساله اي روي نداده است غافل از اين که انکار واقعيت رخ داده و حادثه پيش آمده بر وخامت مساله مي افزايد و مانع مقابله موثر بعدي مي شود.

● اضطراب و مهارت هاي مقابله با آن

همه ما در مواقعي از زندگي خود احساس اضطراب مي کنيم. اضطراب به گونه اي عمل مي کند که بدن را براي دفاع بسيج کرده و به ما دستور مي دهد تا مراقب بوده و از خود محافظت کنيم. برخي از عوامل همچون کمال گرايي، نياز افراطي به مورد تاييد قرار گرفتن و نياز افراطي بر کنترل اغلب زمينه بروز اضطراب را فراهم مي سازند.

در مورد کمال گرايي مي توان گفت افراد هنگامي مضطرب مي شوند که بي دليل توقعات بالايي دارند و زمان زيادي را صرف نگراني در مورد مسائل بي اهميت مي کنند.

نکته: اکثر محققان بر اين باورند که حوادث استرس زا در زندگي کودکان و نوجوانان تا حد زيادي با مشکلات رفتاري و هيجاني آنها ارتباط دارد و کوشش هاي نوجوانان براي حل مسائل و مشکلات موجود در زندگي شان با کاهش اثرات منفي ناشي از حوادث استرس زاي محيطي ارتباط دارد

گاه نيز افراد زماني که احساس ارزشمند بودن خود را براساس نحوه رفتار ديگران مي سنجند، دچار اضطراب مي شوند. نياز افراطي براي کنترل نيز اضطراب و نگراني را براي افراد به همراه دارد چرا که اين دسته از افراد هنگامي که کنترل دارند به دليل آن که نمي دانند که اين کنترل داشتن چقدر دوام خواهد داشت، مضطرب مي شوند.

براي رويارويي با اضطراب 4 اصل را در نظر داشته باشيد:

ـ فردي اجتناب کننده نباشيد، چرا که اجتناب در کوتاه مدت اضطراب را تخفيف مي دهد، اما در درازمدت باعث زيان مي شود. مخفي کردن خود از افراد، مکان ها و وظايف اضطراب زا در کوتاه مدت يک عامل تقويتي قوي محسوب مي شود، اما به مرور ماندگار خواهند بود.

ـ از رويارويي مثبت استفاده کنيد، در اينجا 2 دليل مناسب براي استفاده از رويارويي مثبت با اضطراب وجود دارد، اول اين که رويارويي راهي براي از بين بردن حساسيت شما نسبت به افراد، مکان ها يا وظايفي است که زندگي تان را دشوار مي سازند و دوم اين که رويارويي مثبت برخود انگاره شما تاثير مي گذارد.

ـ تسلط مدار باشيد. براي تسلط مدار بودن بايستي ياد بگيريد که توجه تان را بر کاري که پيش رو داريد متمرکز کنيد و خود را مجبور کنيد از فکر کردن در مورد ترديدهايي که نسبت به خود داريد و همچنين ايده هاي منفي ديگري که مانع از عملکردتان مي شود، دوري کنيد.

ـ يادداشت برداري کنيد، سعي کنيد در هنگام کار کردن بر روي اضطراب خود يادداشت برداريد. اين کار ايده صحيحي از اين که «چه موقع» و «کجا» مضطرب مي شويد به شما مي دهد و به شما کمک خواهد کرد تا تعيين کنيد که کدام يک از مهارت هاي رويارويي مناسب و کدام يک مناسب نيستند.

● خشم و مهارت هاي مقابله با آن

ما انسان ها زماني خشم خود را نشان مي دهيم که در معرض تهديد، ناکامي، آسيب يا ضايع شدن حقمان قرار مي گيريم. خشم ممکن است به شکل هاي مختلفي بروز نمايد، اما کنترل آن يکي از ضروريات زندگي ماست. درواقع بسته به ماهيت و باورهايي که اساس خشم را تشکيل مي دهند، خشم مي تواند مناسب يا نامناسب باشد.

برخي تکنيک هاي مهم مقابله با خشم عبارتند از:

ـ تقويت عزت نفس

ـ خويشتن پذيري و دگرپذيري

ـ کاهش حساسيت

ـ عجول نبودن در قضاوت ها

ـ بخشش خود و ديگران

ـ تغيير محيط

ـ پرهيز يا کاهش حسادت

مي توان گفت، اگر نسبت به افکار و نظريات خود تعصب نشان ندهيم، انعطاف پذيري داشته باشيم و به همياري و همکاري اهميت دهيم، هيچ گاه دچار خشم نخواهيم شد. چنانچه براي مشکل پيش آمده سعي کنيم بدون عجله راه حل هايي بيابيم، نظرات خود را روشن بيان کنيم، براي انجام کارهاي خود برنامه ريزي نماييم و در صورت نياز از دوستان و افراد متخصص و مطمئن کمک بگيريم، گرفتار خشم نخواهيم شد.

● کمرويي و مهارت هاي مقابله با آن

در تعريف کمرويي مي توان گفت کمرويي يعني دستپاچه شدن در مقابل افراد و احساس ناراحتي کردن در حضور ديگران.

علت پيدايش اختلال کمرويي مي تواند وراثت، يادگيري از والدين، انتقاد زياد والدين از کودک، توقع بيش از توان کودک و... باشد. نشانه هاي کمرويي افراد شامل مهارت هاي اجتماعي ضعيف، عرق کردن در هنگام صحبت، گوشه گير بودن، داشتن احساس بي کفايتي، دشواري در صحبت با غريبه ها و شک و ترديد داشتن نسبت به توانايي هاي اجتماعي خود است.

● راه هاي عمومي مقابله با کمرويي

▪ از فکر کردن به اين مساله که آيا ديگران مرا تحسين يا تاييد خواهند کرد، دوري کنيد.

▪ سعي کنيد حالت هاي اضطراب، تشويش و خود ترديدي را در وجودتان بشناسيد و خود را آرام سازيد.

▪ سعي کنيد از ملاقات با افراد جديد هراس نداشته باشيد.

▪ مهارت هاي اجتماعي جديدي را بياموزيد و احساس اطمينان و اعتماد بيشتري کسب نماييد.

▪ مهارت هاي مکالمه اي خود را بهبود بخشيد و با ويژگي هاي مکالمه مطلوب آشنا شويد.