بزرگنمايي:

آریا جوان - بی‌شک با نگاهی گذرا به تاریخچه سفر در ایران در می‌یابیم که مردم طبقات عالی این سرزمین کهن در حوزه‌های تجاری، نظامی و مذهبی حداقل از پنج هزار سال قبل به سفر می‌رفتند، لکن تاریخ انجام سفرهای فراگیر در دوران معاصر حداقل به دهه‌های30 و 40 خورشیدی بر‌می‌گردد.
سفر یکی از نیازهای اساسی انسان برای ادامه حیات به‌شمار می‌رود که عمدتا در زمان اوقات فراغت شکل می‌گیرد. با این وصف با نگاهی گذرا به سفرهای مردم جهان که به‌صورت عمومی از دهه 50 میلادی تاکنون شکل گرفته درمی‌یابیم که مقوله سفر در همین مدت نه‌چندان طولانی تحولات چشمگیری را از سر گذرانیده است. نماد بارز آن سفرهای مردم ایران است که از ابتدای دهه‌های 30 و40 خورشیدی به بعد شکل گرفت، لکن این سفرها در بدو امر صرفا به مقاصدی صورت می‌گرفت که آشنایان و یا اقوام در آن‌جا منزل داشتند و به‌صورت محدودتر طبقاتی که از امکان مالی بیشتری برخوردار بودند از دهه 40 و سپس دهه 50 خورشیدی به مراکز تفریحی در شمال کشور و یا به سفرهای زیارتی در مشهد مقدس، قم یا عتبات عالیات و یا سفر معنوی حج مشرف می‌شدند.
با بررسی تحولات اجتماعی ایران در دوران انقلاب متوجه می‌شویم که سفرهای فراگیر از دهه 70 خورشیدی و پس از پایان جنگ تحمیلی و ایجاد امنیت در تمام نقاط کشور از یک‌سو و ایجاد رفاه نسبی و فراگیر شدن ابراز سفر از جمله تولید و عرضه انبوه خودروهای نسبتا ارزان قیمت (در مقایسه با کمبود خودروهای مناسب در دهه 60 خورشیدی) آغاز شد و در این میان تبلیغات سفر از طریق صداوسیما و معرفی جذابیت‌های مقاصد مختلف و حتی جدید از طریق این نهاد پس از دوران هشت ساله جنگ تحمیلی در کنار آشنایی تدریجی مردم به‌ویژه نسل جوان با مقوله‌هایی همچون اینترنت به‌صورت عمومی و ظهور پدیده ماهواره باعث شد تا مردم مشتاق به سفر شده و سفر سنتی که در بالا به آن اشاره شد به یکباره به سفر «انبوه» تبدیل شد.
دور دنیا با شتر دوکوهانه ایرانی
شوق وصف‌ناپذیر مردم به سفر و همچنین تحولات بین‌المللی باعث شد تا دولت نیز با آگاهی از اهمیت مقوله سفر به‌صورت علمی به آن پرداخته و علم گردشگری در کنار ایجاد نهادی مستقل و دولتی(سازمان ایران‌گردی و جهان‌گردی) از اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 خورشیدی در ایران شکل بگیرد که نماد بارز آن تلاش در راستای استانداردسازی سفر و همچنین استاندارد سازی واحدهای خدمات‌رسان بود که در نهایت به تدوین طرح جامع گردشگری کشور منجر شد.
سامان‌دهی سفرهای انبوه نیاز امروز صنعت گردشگری ایران
با بررسی نکاتی که در بالا به‌صورت گذرا به آن‌ها اشاره شد می‌توان دریافت که سفر برخلاف بسیاری از کشورها در ایران به‌صورت خودجوش و براساس تحولات عمیق اجتماعی که در دهه هفتاد خورشیدی در ساختار اجتماعی جامعه ایران به‌ویژه پس از دوران جنگ تحمیلی پدید آمد رشد یافت، لکن در این زمینه پرداختن به چند نکته در اینجا خالی از لطف نیست.
سفرهای انبوه براساس آگاهی‌های مردم و تحولات اجتماعی به‌صورت خود جوش و نه براساس برنامه‌ریزی‌های دولتی و کارشناسی در ایران در دهه هفتاد خورشیدی پدید آمد.
این سفرها در ابتدا به‌صورت خانوادگی یا در گروه‌های دوستان صورت می‌گرفت، لکن براساس تحولات اجتماعی ایران در دهه‌های هشتاد و نود خورشیدی و همچنین علمی شدن تدریجی سفر و ایجاد گونه‌های مختلف سفر، شکل این سفرها به تدریج دچار تحولات گوناگونی شد که از مناظر مختلف در پژوهش‌های مختلف علمی قابل بررسی است.عمدتا سفرها نه تنها در تمام ایام سال صورت نمی‌گرفت بلکه در ایام محدودی از جمله دو هفته ابتدایی فروردین‌ماه هر سال و سپس بخشی از ایام تابستان انجام می‌شد.
گردشگری داخلی ایرانیان عمدتا به‌صورت شخصی و کمتر به‌صورت استاندارد و با تورهای مسافرتی است.
در بسیاری از مقاصد گردشگری به‌تدریج زیرساخت‌های گردشگری ایجاد شد. با این‌حال شور و شوق مردم ایران برای انجام سفر باعث می‌شد که بسیاری از سفرها به مقاصدی انجام شود که فاقد زیرساخت‌های سفر بود.
بسیاری از سفرهای داخلی در ایران بدون آگاهی کامل از الزامات سفر اعم از ایمنی افراد، حفاظت از آثار تاریخی و محیط زیست انجام می‌شد، لذا این رخدادها باعث بروز حوادثی می‌شد که بعضا قابل جبران نبود.
گشت‌وگذار یک روزه در جنگل‌های شمال با 125 هزار تومان
با بروز تحولات مختلف فرهنگی و سیاسی در ایران و جهان، گردشگری خارجی نیز اگر چه با فراز و نشیب‌های مختلفی همراه بوده، لکن امروزه به پایه ثابت توسعه گردشگری ایران بدل شده است.
امروزه و با تولد علم گردشگری، سفر به یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های اقتصادی و فرهنگی جوامع مختلف بدل شده، با این‌حال در ایران شاهدیم که به‌رغم رشد مطلوب علم و در کنار آن ساختار صنعت گردشگری هنوز در مقوله سفرهای داخلی با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم.
شیوع بیماری کرونا باعث شد تا صنعت گردشگر از جمله اولین صنایعی باشد که از بروز این بیماری دچار آسیب شد.
ولی تیموری معاون گردشگری کشور در سفر خود به استان اصفهان که هم‌زمان با هفته گردشگری انجام شد، از توقف 96 درصدی فعالیت گردشگری به‌‌‌ویژه گردشگری داخلی در ایران خبر داد. حال به‌نظر می‌رسد جدای از آسیب‌های وارده به این صنعت، تعطیلی فعالیت‌های این صنعت مجال مناسبی را برای متفکران و برنامه‌ریزان این صنعت پدید آورده تا فارغ از سرعت سرسام‌آوری که حداقل سفرهای داخلی در ایران در طی دو دهه گذشته یافته بود بنشینند و با نگاهی ژرف‌اندیش مشکلات این صنعت را حداقل در حوزه گردشگری داخلی بررسی و راهبردها و راه‌کارهای مناسب را برای بهبود عملکرد این صنعت در ایام پساکرونا بیابند. برخی موارد را که باید به آن‌ها اندیشید به شرح زیر ارایه می‌شود:
-لزوم سامان‌دهی ایام تعطیلات در ایران و تلاش در راستای گسترش سفرهای داخلی در سراسر ایام سال.
-لزوم ایجاد زیرساخت‌های مناسب در راستای توسعه کمی و کیفی سیستم حمل‌و‌نقل عمومی اعم از افزایش ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی و انجام آموزش‌های مشخص و به‌روز در راستای آگاهی بخشی به پرسنل این ناوگان در راستای وظیفه مهمی که در توسعه گردشگری به‌عهده دارند.
-تلاش در راستای گسترش سفرهای داخلی برمبنای تور در راستای بهره‌مندی فرهنگی و اقتصادی فعالان گردشگری و گردشگران.
هزینه سفر به قبرس در نوروز98
-لزوم اصلاح سیستم ارتباطات جاده‌ای در ایران در راستای به‌حداقل رساندن تلفات جاده‌ای در ایام سفر.
-لزوم اصلاح در تولید خودروهای داخلی و استانداردسازی خط تولید این خودروها در راستای بهره‌مندی مردم از خودروهای استاندارد متناسب به بودجه شخصی خود.
-لزوم سامان‌دهی مراکز تفریحی و تاریخی متناسب با بازدید گردشگران و معرفی بناها و جاذبه‌های کمتر شناخته شده در راستای ایجاد تنوع در محصولات گردشگری و همچنین نگهداری هرچه بهتر از آثار تاریخی.
-لزوم ایجاد زیرساخت‌های مناسب در مقاصد گردشگری در حوزه‌های اقامت، غذا و نوشابه و مراکز تفریحی در راستای افزایش ماندگاری گردشگران.
-لزوم بازنگری کامل در سیاست‌گذاری در حوزه بازاریابی و تبلیغات گردشگری در کل کشور.
-لزوم اتخاذ سیاست‌های مناسب در راستای شناسایی توانمندی‌های مقاصد مختلف سفر در کشور و تعریف گونه‌های مختلف سفر متناسب با قابلیت‌های مقاصد سفر در ایران.
-لزوم سیاست‌گذاری در راستای پیوند هر چه بیشتر صنعت گردشگری و صنایع‌دستی در راستای آشنای هر چه بیشتر گردشگران با هنر نیاکان و بهره‌گیری از این هنرها به‌عنوان سوغات ایرانی و احیا زندگی سنتی ایرانی بر مبنای صنایع‌دستی.
-لزوم آگاهی‌بخشی ایرانیان در راستای حفاظت از میراث‌فرهنگی به‌عنوان سند هویت خویش و لزوم حفاظت از محیط‌زیست به‌عنوان میراثی ارزشمند برای نسل‌های کنونی و آینده.
بدون شک پرداختن به آسیب‌های بیماری کرونا و رنج فعالان گردشگری و یا هنرمندان صنایع‌دستی از تبعات شیوع این بیماری از توان نگارنده این سطور خارج است، لکن با توجه به شواهد، چنین به‌نظر می‌رسد که با پایان ایام شیوع این بیماری نه تنها ایران بلکه کل جهان با افزایش چشمگیر مقوله سفر مواجه می‌شود، لذا هم اکنون زمان مناسبی است تا این تهدید را به یک فرصت تبدیل کرده و یک‌بار برای همیشه به سمت استانداردسازی سفرهای داخلی در ایران حرکت کنیم.
شهرام امیری/ کارشناس ارشد میراث‌فرهنگی و گردشگری اصفهان