آریا
جوان - حاشیه نشینی پدیده ای است که بااسکان غیر رسمی و بدون مجوز گروه بزرگی از مردم در مکانی در کناره شهرها ایجاد می شود .
. علت اصلی حاشیه نشینی ، کنار گذاشتگی کمابیش اجباری بخشی از جامعه درروند توسعه است . عدم تعادل در بخش های اقتصادی در مناطق مختلف ، باعث ایجاد مهاجرت جمعیت ، که میزان رشد طبیعی آن نیز بالاست ، به سوی شهرهای بزرگ می گردد . اما این علت نمی تواند کاستی های فعالیت برنامه ریزی دراین شهررا توجیه کند و نقایص رابپوشاند . این نوع برنامه ریزی از از الگوهای برنامه ریزی شهری کشورهای توسعه یافته وآن هم الگوهای قدیمی آنها اقتباس شده است که پاسخگوی نیازهای جامعه درحال گذار نیست .
از حاشیه نشینی به عنوان یکی از تشدید آسیب های اجتماعی همچون اعتیاد ، طلاق و... می باشد .
افزایش سریع شهر نشینی بدون همراهی رشد و توسعه شاخص های اقتصادی و اجتماعی لازمه شهرنشینی پایدار ، شهرها را با مشکلات و معضلات متعددی مواجه کرده است . یکی ازاین معضلات ظهور محله حاشیه نشین در اطراف شهرهای بزرگ می باشد . این مجموعه ها بدلیل استقرار زیادی از شهروندان درون خود و بدلیل عدم برخورداری مناسب از خدمات شهری ، وضعیت نامطلوب و کیفیت پائین زندگی ، یکی از چالش های اساسی شهرنشینی پایدار به حساب می آیند . این مناطق شهری قابلیت بالایی برای انواع آسیب ها و مسائل اجتماعی دارند و در صورت بی توجهی می توانند هستی و حیات یک شهر را نیز تهدید کنند .
حاشیه نشینی ریشه در زمان های بسیار دور دارد و در قرون گذشته نیز وجود داشته است . این پدیده اجتماعی هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای توسعه نیافته وجود دارد .
تاثیرات پررنگ حاشیه نشینی بعداز جنگ جهانب دوم ، پس از فرو پاشی نظام اقتصادی جهان و افزایش فقر در اکثر کشورها ، تبدیل به معضلی برای برنامه ریزی و مدیریت کلان شهر شد .
کشور ایران نیز از حیث حاشیه نشینی وضعیت چندان خوشایندی ندارد .
علل پیدایش حاشیه نشینی به طور کلی ، ضعف برنامه های ریزی مشخص و موثر برای پاسخ گویی به نیاز اقشار کم در آمد در توزییع جغرافیایی مناسب ، پیش بینی نشدن فضای مسکونی ، نبود حمایت ، هدایت و ... می باشد .
باتوجه به تحقیقات نشان می دهد آثار و پیامد های اجتماعی حاشیه نشینی فضای ساکنان حاشیه نشین می تواند فضایی خطرناک و مستعد آلودگی ها و بیماری های مختلف باشد .
ناهنجاری های اجتماعی برخاسته از حاشیه ها در مقایسه بابدنه اصلی شهرها ابعاد گسترده تری دارد .
رشد بزه کاری ، پرخاشگری ، اعتیاد ، دزدی و ... از جمله آسیب های اجتماعی است که درمورد پدیده حاشیه نشینی می توان برآن تاکید کرد .
تعارض خورده فرهنگ ها ، خصومت و اختلاف های دیرینه ، سودجویی این عوامل در مناطق حاشیه ای قابل رؤیت است . پایین بودن درآمد این قشر آسیب پذیر ، نگاه تمرکز گرای دولتی و مردمی و افزایش امکانات مادی و اقتصادی مسولین و سرمایه داران به هسته شهر که خود مشکلات حاشیه نشینان را صد چندان کرده است .
عدم تامین نیازهای درآمدی و مسکن طبقات مستضعف جامعه دربازار تورم ، گسترش شکاف طبقاتی ، به ویژه فقر و بیکاری و... از دلایل حاشیه نشینی و علاقه به زندگی در حاشیه شهرها شده است . اما حاشیه نشینی در استان بزرگی همچون مازندران که به نوعی قطب توسعه کشاورزی و
گردشگری کشور محسوب می شود نمود قابل توجهی یافته است .
در طول دهه های گذشته حاشیه نشینی مازندران نیز از پیامد نامطلوب رشد شهر نشینی به عنوان یکی از تبعات عمده آن برکنار نمانده و متاسفانه مناطق حاشیه نشین دراین استان کانون عمده بیکاری ، بی سوادی ، اعتیاد ، تکدی گری ، همسر آزاری و ... ازجمله تبعات عینی مناطق و سکونت گاه های حاشیه نشین این استان برشمرد .
بیکاری از عمده مشکلات مردم حاشیه نشین است و باتوجه به وضعیت اقلیمی و محیطی استان مازندران ، عمده موارد کار و اشتغال حاشیه نشینان دررابطه با جمع آوری ضایعات و زباله های کثیف ، ساختن ابزارآلات ... و تکدی گری و نوازندگی است .
باتوجه به تحقیقات صورت گرفته در خصوص حاشیه نشینی در مازندران می توان وضعیت فرهنگی اجتماعی این مناطق رادر بروز آسیب های اجتماعی اثر گذار دانست . امیدواریم باهمکاری همه مسولین و مردم بتوان وضعیت متعادل تری برای حاشیه نشینان استان رقم زد .
کارشناس ارشد جامعه شناسی
46