آریا جوان - دوشنبه 8 مهر 1398 پس از سه نشست علمی که گزارش فشرده آنها در یادداشت‌های پیشین ارائه شد، فرصتی برای بازدید از خانه یا قلعه یا اقامتگاه تابستانی غلامرضا خان فیلی والی ایلام در عهد قاجار دست داد.
این خانه که روی تپه‌ای به ارتفاع نسبی چهار متر در سال 1326 ق. ساخته شده و در حال حاضر به موزه مردم‌شناسی شهر ایلام تبدیل شده است، در خیابان پاسداران این شهر قرار دارد. وجود دو برج نگهبانی، طاق‌نماهای داخل راهروها که معمولا برای ایستادن نگهبانان مورد استفاده قرار می‌گرفته، وسعت این بنا و فاصله تقریبا زیاد آن با مناطق مسکونی شهری در زمان ساخته شدن، از نشانه‌های قلعه بودن بناست و پیروی از الگوی خانه_ایرانی و وجود چندین اتاق کوچک و بزرگ و زیرزمین و شاه‌نشین و حوض وسط حیاط و درختکاری زیبای آن از نشانه‌های خانه مسکونی بودن آن است. وجه جمع این نشانه‌ها می‌تواند این باشد که در ساختن این خانه بزرگ که شاید بیشتر در ایام گرما مورد استفاده قرار می‌گرفته است، به دلیل دور بودن از منطقه مسکونی تدابیر لازم برای تأمین امنیت آن اندیشیده شده است.
ضلع‌های شرقی و شمالی و غربی این عمارت دارای اتاق‌های متعدد کوچک و بزرگ و تو در تو است و در وسط ضلع شمالی هم یک شاه‌نشین زیبا با یک حوض زیبا در وسط آن قرار دارد. درِ ورودی اصلی بنا در ضلع جنوبی آن و بالای پلکانی با ارتفاع دو و نیم متری از سطح زمین قرار دارد که از طریق یک هشتی و سپس یک پلکان با ارتفاع یک و نیم متر وارد حیاط می‌شود. ایوان‌ها، نرده‌ها و نماهای آجری، گچ‌بری‌ها، آینه‌کاری‌ها و سرستون‌ها از دیگر جاذبه‌های این بنای تاریخی است. بر اساس برخی مطالب در دسترس در فضاهای مجازی، گزارشی از این بنا در برخی منابع مانند کتاب "نگاهی به ایلام" نوشته آقای ایرج افشار سیستانی وجود دارد.
نمای ضلع شمالی و شاه‌نشین خانه والی ایلام
این بنا که پیش و پس از پیروزی انقلاب مدت‌ها به عنوان یک ساختمان اداری مورد استفاده بوده است، همان طور که گفته شد در حال حاضر به موزه_مردم‌شناسی ایلام اختصاص یافته است و در آن بخش‌هایی از زندگی در سیاه چادر، لباس اقوام ایلامی، کشاورزی و صنایع دستی و آسیاب آبی و مراسمی مانند عروسی و نیز مشاهیر ایلام با محوریت خاندان غلامرضا خان فیلی به نمایش درآمده است.
بر اساس اظهارات مدیر موزه، متأسفانه استادان و دانشجویان تاریخ در مقایسه با استادان و دانشجویان معماری استقبال کمتری از این موزه داشته‌اند. سزاوار است همکاران عزیز عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه ایلام اهتمام بیشتری به رونق این موزه و تشویق و حتی الزام دانشجویان به بازدید از آن داشته باشند. موزه یکی از مهم‌ترین فضاهای برای تنفس علمی اصحاب تاریخ است و دریغ است به آن بی‌مهری شود.
عکس بالا: مدیر محترم موزه، بنده و آقای حاتمی مدیر روابط عمومی دفتر امام جمعه ایلام در ضلع جنوبی خانه والی با نمایی از ضلع شرقی خانه