چاپ

آریا جوان-

طولانی ترین شب سال که قدیم‌ترها به آن شب چله هم می‌گفتند؛ از دیرباز برای ما ایرانی‌ها شگون و شادی خاصی به همراه می‌آورد.

آنقدر که برای گرامی‌داشت آن، به خانه‌ بزرگترها می‌رویم و با خواندن شاهنامه و دیوان حافظ، این چند دقیقه بیشتر با هم بودن را جشن می‌گیریم.

در ایرنا زندگی بر آن شدیم رسم و رسوم یلدا در شهرهای مختلف ایران را در قالب گزارش‌هایی منتشر کنیم.

یلدا در گیلان

مردم گیلان مثل مردم هر شهر دیگری به مناسبت یلدا، سنن مخصوص به این شب را اجرا می‌کنند و برایش ارزش خاصی قایلند. بازار در روزهای نزدیک شدن به شب اول زمستان حال و هوای خاص خودش را دارد و مردم برای خرید مایحتاجشان برای این شب، حسابی در بازار به گشت و گذار مشغولند.

اما در خانه‌ها هم همزمان با فراغ رسیدن شب یلدا، معمولاً افراد فامیل در خانه‌ فردی که از همه بزرگ‌تر بوده و مورد احترام فامیل است، گرد هم می‌آیند. در برخی از نقاط گیلان بر این باورند که همه آب‌های جهان در لحظه‌ای نامعین در این شب می‌بندند و حالت منجمد پیدا می‌کنند و هر کس آن لحظه را دریابد، هر مرادی داشته باشد و از خدا بخواهد حاصل می‌شود. برخی نیز شب چله را جزو شب‌های عزیز دانسته و معتقدند در این شب، درختان سرشان را پایین می‌آورند و در این لحظه اگر شخصی از خواب بیدار شود، هر نیتی بکند، خواسته‌اش برآورده می‌شود.

رسم بردن شب ‌چله‌ای برای نوعروسان

یکی از رسوم گیلانی‌ها مثل برخی نقاط دیگر در کشور، بردن شب چله‌ای برای نوعروسانی است که هنوز به خانه بخت نرفته‌اند و به قولی نشان کرده خانواده داماد هستند! در خانواده‌هایی که در همان سال، پسرشان را داماد یا نامزد کرده‌اند، رسم است که طَبَقی برای خانواده نوعروس می‌فرستند. در این طَبَق، میوه‌ها و خوراکی‌ها و تنقلات ویژه‌ شب چله، به زیبایی آراسته می‌شود و در وسط طَبَق هم یک ماهی بزرگ(معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزیین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند باعث خیر و برکت روزی زوج جدید و همچنین سلامتی و باروری نوعروس می‌شود.

گرفتن فال هندوانه و شم‌شمی

در میان برخی مردم و جوانان دم بخت گیلان رسم جالب دیگری در این شب در جریان است. رسم است که در این شب به خصوص گیلانی‌ها فالی را با کمک پوست هندوانه می‌گیرند که به فال هندانه پوس (پوست هندوانه) معروف است.
برای گرفتن این فال، هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم می‌کنند و هر چهار پوست را به پشت سر خود می‌اندازند. در این میان، چهار حالت پیش می‌آید، اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قاچ، سبز باشد، به معنای حد وسط بودن برای نیت شخص است. اگر سه قاچ سبز و یک قاچ سفید بیفتد، نیت آن خوب است، اگر سه قاچ سفید و یک قاچ سبز باشد، نیت بد است. اگر هر چهار قاچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد، به معنای خیلی بد است! در برخی مناطق غرب گیلان هم مراسمی به نام «شم‌شمی» اتفاق می‌افتد که یک نوع تفأل است و هر کس که نیتی دارد، دمِ در خانه یا سرگذر می‌ایستد و به حرف‌های رهگذران گوش می‌دهد و چنانچه حرف‌های خوب شنیده باشد، آن را به برآورده شدن نیت خود تعبیر می‌کند.

خوراکی‌های گیلانی یلدا

مردم استان گیلان در شب یلدا از تنقلاتی مانند هندوانه، آب ازگیل یا آوکونوس، برشته برنج و سه میوه محلی پرتقال، گلابی محلی به نام «خوج» و لیمو استفاده می‌کنند. "آوکونوس" ( "آو" به معنی آب و "کونوس" به معنی ازگیل) یکی از خوردنی‌هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می‌شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند، خمره را پر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خم را می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اطاق می‌گذارند. ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته، آبدار و خوشمزه می‌شود. آوکونوس در اغلب خانه‌های گیلان تا بهار آینده یافت می‌شود که هر وقت هوس کنند آن را از خم بیرون می‌آورند و با گلپر و نمک در سینه‌کش آفتاب می‌خورند.

جدای از این‌ها، اهالی منطقه گالش‌ها معتقدند که در شب چله، 40 نوع خوراکی باید خورد؛ در دیلمان، کدوپخته و نخود برشته و حلوا و شیرینی درست می‌کنند و در برخی مناطق شرقی گیلان، با تره خورش خاصی درست می‌کنند. میوه‌های ویژه شب یلدا هم مثل خیلی از جاهای دیگر ایران هندوانه و انار است؛ اما در گیلان خوج (گلابی محلی) هم در این شب خورده می‌شود. در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می‌کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد، هم در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و هم در زمستان سرما را حس نخواهد کرد!