چاپ

اگر هنگام مواجهه با يک دوراهي اخلاقي، داريد از گوشي هوشمند استفاده مي‌کنيد، حواستان را بيشتر جمع کنيد.

گوشي‌هاي هوشمند همراه هميشگي زندگيِ ما شده‌اند. بسياري از ما صبح‌ها بلافاصله بعد از چشم‌بازکردن، سراغ آن‌ها مي‌رويم و شب‌ها نيز صفحۀ گوشي‌هايمان آخرين چيزي است که مي‌بينيم. باوجوداين، هنوز چيزهاي بسياري است که دربارۀ تأثيرات ظريف اين وسايل سحرآميز بر زندگي‌مان نمي‌دانيم. تحقيقي جديد تأثير استفاده از گوشي‌هاي هوشمند را در لحظۀ تصميم‌گيري‌هاي اخلاقي بررسي کرده است.

تصور کنيد که ايميلتان را باز مي‌کنيد و پيام ديوانه‌کننده‌اي را مي‌بينيد: بحراني جدي و اخلاقي، در خانه يا در محل کارتان، به وجود آمده و شما بايد خيلي سريع تصميم بگيريد. چه واکنشي نشان مي‌دهيد؟ قانون سفت و سخت «درست‌وغلط» را به کار مي‌بريد يا تصميمي سودانگارانه مي‌گيريد و به «آنچه به درد بخورد» عمل مي‌کنيد؟

شگفت‌آور است که پاسخ شما احتمالاً بسته به اين خواهد بود که با گوشي هوشمند کار مي‌کنيد يا با کامپيوتر شخصي.

آيا گوشي‌هاي هوشمند ارزش‌هاي اخلاقي ما را دارند تغيير مي‌دهند؟
جملۀ قبلْ نتيجۀ تحقيقي است که به‌تازگي منتشر شده است و حاکي از اين است که «احکام اخلاقيِ افراد منوط است به موقعيت ديجيتالي، که در آن با نوعي دوراهيِ اخلاقي مواجه مي‌شوند».

بر اساس اين تحقيق، زماني که با «دوراهي‌هاي اخلاقيِ پرتعارض» مواجه مي‌شويم -مخصوصاً زماني که در موقعيتي حساس هستيم و وقت براي تصميم‌گيري کم است-، اگر در حال کارکردن با گوشي هوشمند باشيم، نه کاميپوتر، احتمال اينکه راه‌حلي سودانگارانه را انتخاب کنيم بيشتر است.

در مجلۀ کامپيوترز اين هيومن بي‌هيوير1، تيم تحقيقي که آلبرت بارک‌دوران، روان‌شناس دانشگاه سيتي لندن، سرپرست آن بود سلسله‌آزمايش‌هايي را طراحي کرد که شواهد اين نظريۀ شگفت‌انگيز را فراهم مي‌کند. با اين همه، همان‌طور که اين محققان خاطر نشان مي‌کنند، «در کل، انتظار مي‌رود که واکنش‌هاي پرعجله‌تر و به‌لحاظ زماني فشرده‌تر با تصميم‌هاي احساسي/شم‌محور2 همراه شوند».

به بيان ديگر، هنگامي که عجله مي‌کنيم، به واکنش‌هاي شهودي‌مان اعتماد خواهيم کرد، و -در مورد سؤال‌هاي اخلاقي- چنين معنا مي‌دهد که به يکسري از قواعد ابتدايي بازگرديم که در دوران کودکي ياد گرفته‌ايم. اما عجيب اين است که بارک‌دوران و همکارانش يافتند مسئله آن زماني نيست که اطلاعات پردردسر از طريق گوشي به دست ما مي‌رسد.

تحقيق آن‌ها دوراهيِ مشهور قطار3 را مطرح مي‌کند که، در آن، فرد مي‌بايست اين تصميم بسيار فوري را بگيرد که آدم چاقي را جلوي قطار بيندازد يا خير، کاري که يک نفر را به کشتن مي‌دهد، اما جان پنج نفر ديگر را نجات خواهد داد، وگرنه قطارْ آن‌ها را زير خواهد گرفت.

در يک آزمايش به 945 آمريکايي، که به‌صورت آنلاين از آن‌ها سؤال پرسيده مي‌شد، اين دوراهي ارائه شد. نيمي از آن‌ها با کامپيوتر شخصي‌شان کار مي‌کردند و در دست نيمي ديگر گوشي هوشمند بود.

محققان مي‌گويند: «وقتي که آن‌ها با گوشي هوشمند کار مي‌کردند، احتمال اينکه شرکت‌کنندگان آن فرد چاق را قرباني کنند، تا پنج مرد ديگر را نجات دهند، بيشتر از زماني بود که با کامپيوتر اين بازي را انجام مي‌دادند.»

وقتي که اين بازي را به‌طور پياپي بازسازي کردند، جز در يک دور که وقت شرکت‌کنندگان براي تصميم‌گيري حدي نداشت، اين آزمايش‌ها همان نتيجه را تصحيح و تأييد کرد. آن‌هايي که وقت بيشتري براي تعمق داشتند بسيار خوب بين يک تصميم سودانگارانه و قانون اخلاقيِ «هيچ‌کس را تحت هيچ شرايطي نکُش» تمايز گذاشتند.

اما بارک دوران و همکارانش اين نتيجه را گرفتند که، تحت فشار، برخي از موقعيت‌هاي ديجيتال -مشخصاً گوشي‌هاي هوشمند- مي‌توانند باعث تصميم‌گيري سودانگارانه شوند.

چرا بايد چنين باشد؟ محققان مي‌گويند استفاده از گوشي‌هاي هوشمند «تأثير ظريفي» بر ما مي‌گذارند که در آن «افراد تمرکزشان را به سمت کارويژۀ اصلي محدود مي‌سازند و سرنخ‌هاي مشخص را ناديده مي‌گيرند يا کنار مي‌گذارند».

با توجه به صفحۀ باريک تلفن و اين واقعيت که احتمال دارد تلفن‌همراه در محيطي عمومي و آکنده از مزاحمت‌هاي بصري استفاده شود، کاربران ملزم شدند که بر صفحۀ گوشي تمرکز کنند. اين کار در شيوۀ تفکري غيرشخصي‌تر و انتزاعي‌تر نتيجه مي‌دهد و به تفکري عقلاني‌تر -و نه تفکري اخلاقاً سختگير- منجر مي‌شود.

دست‌کم، نظريه چنين از آب درآمده است. اين تحقيق، در گونۀ خودش، يکي از نخستين مطالعات بود و تعداد تحقيق بيشتري ممکن است انجام شود. مطمئناً با توجه به حضور فراگير گوشي‌هاي هوشمند، ما به فهم بهتري از اين نياز داريم که چگونه اين گوشي‌ها بر نحوۀ تفکر ما و تصميم‌هايمان تأثير مي‌گذراند.

تا به حال، براي فهم علت اين تأثيرگذاري، اَپليکيشني ساخته نشده است!