بزرگنمايي:

آریا جوان - مشرق / برگزیدن نام نیک، یکی ازعوامل بستر ساز در فرایند تربیت دینی است. نام نیکو، نماد هویت و شخصیت آینده هر فرد است. هویت هر کسی، از متغیر‌های فراوانی اثر می‌پذیرد که یکی از اولین متغیر‌های دخیل در شکل گیری هویت، نام و اسمی است که دیگران او را با آن خطاب می‌کنند.
در واقع، اسم در لغت به معنای لفظی است که بر حقیقت و مسمائی دلالت کند. این کلمه از ماده (سمه) اشتقاق شده و «سمه» به معنای داغ و علامتی است که بر گوسفندان می‌زنند تا مشخص شود صاحب آن کیست. شاید از ریشه و ماده (سمو) گرفته شده باشد که در این صورت به معنای رفعت و بلندی است.
اسامی و نام‌هایی که دیگران ما را با آن می‌شناسند اولین شاخص هویتی ما به شمار می‌رود. یکی از اصلی‌ترین حقوقی که فرزندان بر گردن والدین خود دارند نامی است که والدین بر کودک خود قرار می‌دهند و او را به آن نام شهرت می‌دهند.
‌
می‌توان گفت نام هر فرد، برآمده از محبتی است که پدر و مادر او نسبت به او داشته اند. در ادبیات اسلامی ما در خصوص انتخاب نام‌های نیک توصیه‌های زیادی شده است.
مثلا در نقلی از ابن اثیر آمده است که شخصی به عنوان نماینده اعزامی خدمت پیامبر اسلام (ص) رسید، حضرت فرمود نامت چیست؟ گفت: «بغیض (بسیار خشمگین).» حضرت فرمود: «تو حبیب هستی و نامش را در همان مجلس به حبیب تغییر داد.».
در جائی دیگر نیز ابن عمر نقل نموده: که رسول خدا (ص) نام «عاصیه» را به «جمیله» تغییرداد و فرمود تو جمیله هستی. زیرا عاصیه به معنای خلاف کار و جمیله به معنای زیباست.
پیامبر رحمت حضرت محمد (ص) مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و می‌فرماید: «نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش می‌کند نام نیکواست. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد» [1]از پیامبر اکرم (ص) روایت است: ْ حَقِّ الوَلَد على الوالدَأن یُحَسِّنُ اسْمَهُ. «حق فرزند بر پدر آن است که نام نیک و زیبا بگذارد».
امام صادق (ع) از حضرت رسول نقل می‌کند که ایشان فرمود: «این اسم‌های شما، همان اسم‌هایی است که در قیامت شما را به آن صدا می‌زنند. پس اسم‌های خود را خوب کنید (و برای فرزندانتان اسم‌های خوب و زیبا و نیکو انتخاب کنید)».
از امام جعفر صادق (ع) نقل است که یکی از وصیت‌های حضرت رسول به امیرمؤمنان، على (ع) این بود: «یا على، حق فرزند بر والدین این است که والدین او نام مناسب برای او انتخاب کنند؛ دوم، در تعلیم و تربیت و آداب او اهتمام ورزند، سوم، او را در یک موضع صالح قرار دهند.»
این چند روایت، پاره‌ای از احادیث و روایات ائمه (ع) در مورد نامگذاری فرزندان بود. با کمی بررسی و پژوهش در کتاب‌های روایى، به سادگی می‌توان اهمیت این مقوله را در روایات و زبان معصومان (ع) دریافت.
یکی از نکات مهمی که ذیل بحث نام گذاری باید بدان توجه نمود اختلاف مراتب اسم در عرف ما و فرهنگ قرآنی است، زیرا در عرف ما اسم فقط به معنای نام و نشان است ولی در فرهنگ قرآن نام همراه با محتوا است؛ مثلا وقتی اسم «الله» بر خداوند اطلاق می‌شود، صرف لفظ آن منظور نمی‌باشد بلکه آن حقیقتی که جامع تمام کمالات است لحاظ می‌شود. این تفاوت نگاه به نام گذاری این روز‌ها بیشتر از قبل دیده می‌شود.
اگرچه همچنان به دلیل دل‌های اکنده از محبت پیامبر واهل بیت او درمیان مردم ایران، نام‌های نیکوی اهل بیت جزو اولین و بیشترین اسامی گذاشته شده درمیان مردم باشند؛ اما آنچه امروزه شاهد آن هستیم تغییر ذائقه ایست که درمیان برخی افراد درنام گذاری‌ها رخ داده است، وجوه مختلفی را این تغییر می‌توانیم نام ببریم.
در اینجا به نمونه‌هایی ازآن اشاره می‌کنیم، به طور مثال بعضی از افراد نام‌هایی برای فرزندانشان انتخاب می‌کنند که ریشه در افسانه‌های فرهنگ‌های مختلف دارد. مثلا نام الهه در فرهنگ یونانی، یا نام خدایانی که در گذشته و بین اقوام بت پرست رایج بوده مثلا خدای آب، خدای آتش، خدای نور و... که با بینش توحیدی در تعارض آشکار است.
کافی است سری به مدارس ابتدایی بزنید که می‌تواند گزیده‌ای از فضای نسلی کشور باشد و لیست اسامی دانش آموزان مثلا 6 ساله امسال را با دانش آموزان 6 ساله 10 سال پیش مقایسه کنید. آنچه این روز‌ها بسیار به چشم می‌خورد تغییر سلیقه‌ای است که در خانواده‌های جوان ایرانی در خصوص نام گذاری فرزندانشان ایجاد شده است.
به نظر می‌رسد این مساله بیشتر درمورد دختران مطرح است تا پسران. یعنی وقتی مقایسه‌ای بین 10 اسم رایج پسران متولد 91 با ده بیست سال قبل می‌کنیم می‌بینیم که تغییر سلیقه و ذائقه مشهود است. متاسفانه این تغییر سلیقه در اسامی دخترانه، منادی فضای اسامی بی معنی یا با معانی نه چندان شایسته و درخور شان انسانیت آن فرزند می‌باشد.
دیگر کمتر خانواده‌ای نام دخترش را خدیجه، صدیقه، سکینه و ... که حاوی معنایی عمیق زیبا و مورد پسند خدا و خاندان اهل بیت است می‌گذارد. اگر کمی با خودمان صادق باشیم گویی در ضمیر ناخودآگاه اکثریت ما این نام ها، سنتی و قدیمی و به تعبیری عامیانه «نه چندان "شیک"» به حساب می‌آیند.
اگر بخواهیم این تغییر سلیقه در نام گذاری‌ها را کمی ریشه یابی کنیم به چند عامل جدی می‌رسیم. یکی از عوامل این نوع انتخاب نام و جایگزینی نام‌های با مسما و عمیق دیروزی، مساله سکولاریزاسیون در زندگی مدرن امروزی بر می‌گردد.
اتفاقی که در جهان مدرن و به طبع آن جامعه مدرن رخ می‌دهد به مرور زمان چیزی نیست مگر تبدیل شدن "دین" به عنوان عنصری آرامش بخش و اکتفا به برخی اعمال عبادی مختصر و تقلیل یافتن جایگاه دینداری و شریعت از تمام حوزه‌های زندگی به چند عمل مناسکی. این اتفاق تاریخی – تمدنی که ایران امروز نیز به مرور زمان به آن مبتلا شده است، در حوزه نام گذاری فرزندان زمانی بروز می‌یابد که ملاک انتخاب نام و اسم برای فرزند به ملاک‌های این دنیایی و مادی تقلیل پیدا کرده است.
سوال اصلی این جا است که چه تعدادی از زوج‌های امروزی برای انتخاب نام فرزندشان به این فکر می‌کنند که دوست دارند در قیامت و روز حساب فرزندشان با چه نامی خوانده شود؟ یا چه خصلتی بر اثر نامی که برایش بر می‌گزینند بر او متجلی شود؟ در صورتی که در اندیشه اسلامی انتخاب نام برای فرزندان مانند دیگر آداب، مساله‌ای است هدفمند و غایتمند. اسلام جایگاه نام نیکو را محدود به دنیا نمی‌داند و در روز قیامت هم فرد را با نامش فرا میخواند. رسول خدا (ص) فرموده است: «نام نیکو بر خود نهید، زیرا در قیامت به این نام‌ها خوانده می‌شوید فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری» [2]فارغ از بحث‌های تاریخی و ریشه ای‌تر در خصوص نوع نگاه حاکم بر انتخاب اسم برازنده برای فرزندان، عامل دیگر موثر بر تغییر سلیقه خانواده ها، سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی و سینمایی و ماهواره‌ها بوده است. شخصیت سازی‌های کاذبی که علاوه بر ترویج فرهنگ‌ها و سبک زندگی‌های خاص، نام آن‌ها نیز در کنار شخصیتشان اسطوره می‌شود. اسامی و نام‌ها – به شدت تحت تاثیر فضا‌های فرهنگی گسترش پیدا می‌کنند.
در مقاطع تاریخی مردم یک ملت می‌توانند تحت تاثیر فرهنگ خاصی نام کودکان خود را از میان نام‌هایی که در آن فرهنگ ترویج شده است استفاده کنند یا به همان میزان از به کار گیری برخی نام‌ها پرهیز کنند. حال سوال این جا است که رسانه به عنوان یکی از قدرتمند‌ترین ابزار‌های ترویج فرهنگ تا کجا توانسته است بر تغییر سلیقه و تمایل مردم کشور ما در خصوص انتخاب نام‌های مذهبی و پر محتوا تاثیر بگذارد؟
شبکه‌های ماهواره‌ای در قالب سریال‌، ضمن بدجلوه دادن اسامی مذهبی، تلاش می‌کنند فرهنگ نامگذاری مسلمانان به ویژه ایرانیان را تغییر داده و در همین زمینه استفاده از اسامی مبارکی نظیر علی، حسین و... برای شخصیت‌های بدکاره و خلافکار سریال‌های ترکی که در شبکه جم پخش می‌شود، نمونه‌ای از تلاش‌های عوامل این شبکه برای تغییر فرهنگ نامگذاری مسلمانان است.
اما در این جنگ رسانه‌ای که هدف خیلی از آن‌ها تخریب و تضعیف فرهنگ دیگر ملل است، شاید بتوان گفت عملکرد رسانه‌های داخلی ما نیز خیلی قابل دفاع و متناسب با تهاجم صورت گرفته نیست. آیا می‌توان سریال‌ها و فیلم‌ها و کارتون‌هایی که شخصیت‌های منفی یا مورد تمسخر آن همیشه صاحبان اسامی مذهبی بوده اند، در انتخاب‌ها و حتی در ادبیات عامه مردم تاثیر نداشته است؟
برای مثال استفاده از اسامی مانند ید الله، سکینه، حکیمه و اسامی از این قبیل در برخی فیلم‌ها استفاده از این اسم را همراه با نوعی تمسخر و یا دادن نقش‌های سبک یا ناشایستی مثل کنیزی و کلفتی را به این اسامی نسبت می‌دهند.
کسانی که در وجهه عمومی فیلم، نقش‌های جذاب و موثر و نیکویی را بازی می‌کنند معمولا دارای نام‌های غربی و به قولی سانتی مانتال یا حتی بی محتوا یا با معانی نه چندان زیبا هستند و اینگونه می‌شود که رفته رفته ناخود اگاه تاثیری بسیار بر فرهنگ نام گذاری خانواده من جمله نام‌های دخترانه می‌گذارند.
آیا کارگردانان و فیلم سازان ما به این امر توجه می‌کنند که انتخاب اسامی شخصیت‌های فیلم می‌تواند تا این جا اثر گذار باشد؟ آیا کرامت اسامی و نام‌ها در سریال‌ها و فیلم‌های ما رعایت میشود؟ با توجه به این مساله که در روایات ما آمده است که اگر نام فرزندان خود را از اسامی اهل بیت می‌گذارید آن‌ها را دو برابر تکریم کنید؟
امید است که با تأملی بیشتر مانند پیشینیان مان در انتخاب نام نیک برای فرزندانمان و من جمله دختران مان اقدام کنیم.