آریا جوان - خراسان / به بهانه روز جهانی خاله‌و‌دایی، عمو و عمه از تاریخچه این روز، رسوم جشن گرفتن اش در جهان تاثیرات روان‌شناسانه داشتن این فامیل‌ها، تشریح طنزآمیز این شخصیت‌ها و... گفتیم
 مامان، بابا، امروز می‌ریم خونه دایی یا خاله؟ خونه عموجون کی می‌ریم، قرار بود اول هفته بریم ها؟ راستی دلم برای عمه‌ام تنگ شده، به خصوص اون خوراکی‌های خوشمزه‌ای که فقط برای من میاره و قایم می‌کنه، پسرخاله‌ها گفتن آخر هفته بریم فوتبال و... . دوران کودکی دهه شصتی‌ها و بیشتر دهه هفتادی‌ها با گفتن این جملات سپری شده است. رفت و آمد با فامیل‌هایی که خاطره‌های زیادی از آن‌ها در ذهن‌مان شکل گرفته و در روزهای سخت و شادی در کنارمان بودند. طعم داشتن خاله، دایی، عمه و عمو چیزی است که دهه هشتادی‌ها و دهه نودی‌ها، کمتر آن را درک می‌کنند و آیندگان، خیلی کمتر. تقریبا یک ماه پیش بود که مدیرکل ثبت‌احوال با ارائه تحلیلی از آمارهای جمعیتی از افزایش قابل‌توجه جمعیت سالمند و حذف تدریجی عمه، خاله، دایی و عمو از فهرست فامیل در خانواده‌ها طی 30 سال آینده خبر داد. در پرونده امروز زندگی‌سلام و به بهانه روز جهانی خاله و دایی، عمو و عمه می‌خواهیم از تاریخچه این روز و دلیل نام‌گذاری‌اش بگوییم، این‌که در کشورهای دیگر دنیا چطور آن را جشن می‌گیرند، از تاثیرات روان‌شناسانه برادرزاده و خواهرزاده بودن بگوییم یعنی این‌که دایی، خاله، عمو و عمه داشته باشیم و همچنین کنکاشی طنزآمیز در دنیای خاله، عمو، دایی و عمه داشته باشیم. با ما همراه باشید.
آن چه باید درباره این روز جهانی بدانیم
 این که اولین بار چه سالی یک روز جهانی به نام عمه، خاله، دایی و عمو نام گذاری شد، دقیقا مشخص نیست اما می‌توان گفت مدت‌هاست مردم جهان روزی را برای خواهر و برادر والدین خود یعنی کسانی که بیشتر از هر فامیل و آشنای دیگری در کودکی به پدر و مادرشان نزدیک بودند، جشن می‌گیرند. کلمه عمه از کلمه فرانسوی tante گرفته شده و عمو هم ریشه فرانسوی دارد و از کلمه oncle گرفته شده است. ریشه و قدمت هر دو این واژه‌ها حتی به دوره‌های زمانی خیلی دورتر در تاریخ برمی‌گردد و به ترتیب از ریشه واژه‌های لاتین amita و avunculus گرفته شده‌اند. دایی‌ها، خاله‌ها، عمه‌ها و عموها در بسیاری از جوامع بشری نقش‌های مهم و اساسی در زندگی افراد دارند. به عنوان مثال قدیم ها و در قبیله‌هایی از غنا به همه این افراد بعد از تولد یک فرزند از طرف پادشاه، هدایای نفیسی داده می شده زیرا معتقد بودند آن‌ها در تربیت خواهرزاده و برادرزاده‌های خود مهم‌ترین نقش را دارند. همه ما در زندگی به پدر و مادر خود بیشترین اعتماد را داریم و عمو، عمه، دایی و خاله اساسا در جایگاه دوم بعد از والدین قرار می‌گیرند. در فرهنگ‌ بسیاری از کشورهای دنیا، هر فردی که بزرگ‌تر از شماست و با والدین تان ارتباط نزدیکی دارد به اندازه یک عمه یا دایی و... قابل احترام است و مورد احترام جامعه قرار می‌گیرد. بسیاری از نمونه‌های فیلم‌ها و کتاب‌های مرتبط با موضوع خاله و دایی، عمو و عمه در سینمای جهان، ادبیات و تلویزیون وجود دارند که از بارزترین آن‌ها سریال The Fresh Prince of Bel-Air (تجدید دیدار شاهزاده تازه هوای بل) اشاره کرد که در آن، ویل اسمیت تربیت خواهرزاده‌اش را برعهده می‌گیرد و راه و رسم درست زندگی کردن را به او می‌آموزد.
آداب و ‌رسوم مردم جهان برای گرامی داشت این روز
بیشتر ما عمه، خاله، دایی و عموهایی داریم که مورد علاقه‌شان هستیم. خاله‌ای که به ما مدل موی جدید یاد داده یا از تصمیمات عجولانه ما حمایت و سعی کرده کار بد ما را برای مادرمان توضیح دهد یا عموی خونسرد و آرامی که همیشه داستان‌های عالی برای گفتن دارد و هر وقت پول کم می آوریم به ما پول قرض می‌دهد. برای همین است که یک روز در جهان به نام‌شان ثبت شده تا ما از آن‌ها در یک روز خاص قدردانی کنیم. البته نوع جشن و سنت‌ها در کشورهای مختلف، متفاوت است. اما در بیشتر نقاط جهان این روز را با عمه، عمو، دایی یا خاله خود سپری می‌کنند، به آن‌ها سر می‌زنند یا اگر امکان دیدار حضوری نباشد با آن‌ها تماس می‌گیرند. همچنین از والدین خود می‌خواهند در این دورهمی شرکت کنند. خوردن شام خانوادگی هم رسم اصلی این روز است و معمولا با یک شوخی «خنده‌دار» درباره عموها به پایان می‌رسد. یکی دیگر از رسم‌های این روز، خرید هدیه برای آن‌هاست. نیازی به هزینه کردن زیاد نیست. هر فردی می‌تواند به سادگی چیزی را انتخاب کند که خلاقانه باشد و به عمه و عموی خود نشان دهد که چقدر برای او مهم بوده که برایش هدیه‌ای بخرد. به عنوان مثال یک جعبه شکلات یا حتی درست کردن آلبومی از عکس‌های خاطرات کودکی می‌تواند ایده‌ای عالی برای هدیه دادن به عمو، عمه، خاله یا دایی باشد. باید گفت مهم‌ترین سنت در این روز کنار هم بودن و وقت گذرانی با اعضای خانواده است. در سال های اخیر که به دلیل کرونا خانواده‌ها نمی‌توانند این روز را در کنار هم سپری کنند، از طریق فضای مجازی آن را جشن می‌گیرند و رسم و رسوم را به جا می‌آورند.
کنکاشی طنزآمیز در دنیای خاله، عمو، دایی و عمه
امروز روز جهانی «خاله، دایی، عمه و عمو» است همه با هم. این مناسبت‌های جهانی هم واقعا دارد جالب می‌شود. همین‌طور پیش برویم به زودی روز جهانی عموهای موفرفری، خاله‌های چپ‌دست، دایی‌های کتاب‌خوان و عمه‌های خوش‌خنده هم خواهیم داشت. در این مطلب کمی برای شما این نسبت‌ها را تشریح می‌کنم تا بیشتر آشنا شوید. پیشاپیش از عموم خاله‌ها (مخصوصا خاله شادونه)، دایی‌ها، عمه‌ها، عموها و آقای فیروز کریمی (همین‌جوری کلا) عذرخواهی می‌کنیم اگر چیزی می‌نویسیم و شوخی می‌کنیم.
خاله
خواهرِ مادر را گویند. البته محدود به خواهر نیست و کلا هر کس که با مادر یک سلام علیکی کرده باشد، بدون پروسه اداری یا بوروکراسی پیچیده‌ای به سمت خاله بودن می‌رسد. مثلا ما به تمام زن‌های همسایه‌مان و تمام آشنایان همسن مادرمان و به همه خانم‌هایی که نسبت فامیلی‌شان نامشخص بود از بچگی خاله می‌گفتیم. یک موضوع عجیب هم این است که اگر شما برنده نوبل فیزیک هم شده باشید، تقریبا بیشتر خانم‌های همسایه خاطره‌ای تعریف می‌کنند که «خاله‌جان حالا خیلی خودت رو نگیر، خودم یه بار سرپات گرفتم». ظاهرا دو سه دهه قبل مادرهای ما خیلی با هم صمیمی بوده‌اند و بدون هیچ مشکلی وقتی سر خودشان شلوغ بوده بچه یکدیگر را سرپا می‌گرفته‌اند. به‌طور کلی خاله‌ها مسبب دو سوم هزینه تلفن هر خانه هستند، چون هر وقت مامان‌ها با خاله‌ها صحبت می‌کنند قطعا زیر یک ساعت نخواهد بود مگر این که یکی دیگر از خاله‌ها پشت خط باشد.
عمو
عمو عبارت از برادر پدر است. اما در این مورد هم هر مرد سن‌بالاتر از ما می‌تواند عمویی بالقوه باشد. عموها واقعا بسیار مهربان و خیرخواه هستند، نمونه‌اش عموی سوباسا. بعضی عموها هم کلا پیر نمی‌شوند نمونه‌اش عموپورنگ که همین‌طور پیش برود کم‌کم تبدیل به پسرعمو پورنگ می‌شود. من خودم دیگر کم‌کم دارم عموی عموپورنگ می‌شوم. من هنوز به طور نسبی عمو نشده‌ام و دوست دارم عمو بشوم ولی یکی از وقت‌هایی که اصلا دوست ندارم عمو باشم آن‌وقت‌هایی است که بچه فامیل می‌آید بهم می‌گوید: «عمو گوشیت رو می‌دی بازی کنم؟» آخر این چه انتظاری است عموجان؟
عمه
خواهر پدر را گویند. کسی که ظاهرا بسیاری از صفات و ویژگی‌های دخترها به طور ژنتیکی به او رفته است. مامان‌ها که این‌طور می‌گویند. عمه‌ها واقعا انسان‌های شریفی هستند. یکی از مظلوم‌ترین موجودات که نمی‌دانم چرا خیلی‌ها درباره شان بد قضاوت و مثلا فکر می‌کنند حتما در همه‌ لحظات زندگی، نقشه‌ای زیر سر دارند، در حالی که عمه‌ها بسیار مهربان و پذیرا هستند. اصلا همین که بابت تحمل 24 ساعته شوخی‌های شوهرعمه‌ها سختی کار نمی‌گیرند، به نظرم خیلی لطف می‌کنند. عمه‌ها از پاهای ثابت گروه‌های فامیلی هستند که اطلاعات بسیار متنوعی را در اختیار دیگران قرار می‌دهند.
دایی
برادرِ مادر را گویند. مرد مهربان و پایه‌ای که مامان‌ها خیلی اصرار دارند او مظلوم است و توسط دیگران مدام سرش کلاه گذاشته می‌شود. ضمنا خیلی بامزه است و مامان‌ها در جمع‌های فامیلی قربان صدقه بامزگی‌اش می‌روند. دایی‌ها به تنهایی 60 درصد به رونق رستوران‌ها و اغذیه‌ها افزوده‌اند، چون هر کس می‌خواهد به غذای رستورانش اعتماد شود یک دایی قبل از اسمش می‌گذارد. برخلاف افسانه قدیمی «چایی داغه، دایی چاقه» میانگین وزن کل دایی‌های جهان بسیار کمتر از میانگین وزن عموهای جهان است. می‌گویید نه؟ بروید وزن کنید.

در مدح خواهرزاده و برادرزاده بودن
داشتن خاله، عمه، دایی و عمو علاوه بر مزایای روان‌شناسانه می‌تواند از سنین خردسالی تا بزرگ سالی در زندگی ما نقشی یگانه داشته باشد
 وقتی خواهرزاده یا برادرزاده کسی محسوب می‌شویم، یعنی خاله، دایی، عمه یا عمو داریم، داشتن چنین اقوامی از برخی جهات می‌تواند برای هر کدام از ما موقعیتی استثنایی ایجاد کند. در این مطلب نگاهی به فواید داشتن اقوامی از این دست از منظر روان‌شناسی انداخته ایم.
همبازی‌هایی عالی
بازی کردن با عمه و خاله برای غالب کودکان خاطره‌انگیز و بسیار شیرین است. بخشی از شیرینی ماجرا به خستگی کمتر این افراد در مقایسه با والدین برمی‌گردد. والدینی که کودکان خردسال دارند، بسیاری از اوقات از خستگی مزمن رنج می‌برند. در این شرایط بازی کودک با خاله کمترخسته یا عمه سرحال و... فرصتی استثنایی هم برای کودک و هم برای والدین اوست.
منبعی برای عشق
در روان‌شناسی زیاد صحبت از عشق بدون قید و شرط می‌شود؛ این که فرد مقابل را بدون توجه به رفتارش و به صرف بودنش دوست داشته باشیم. واقعیت این است که برای غالب والدین رسیدن به این نقطه در همه لحظات دشوار است چرا که مسئولیت تربیت کودک را بر عهده دارند و دغدغه‌های تربیتی، گاهی اجازه بروز عشق را کم می کند. اما داستان در خصوص دایی، عمو، عمه و... متفاوت است. تجربه عشق بدون قید و شرط را شاید راحت‌تر بتوان در ارتباط با این افراد تجربه کرد، چراکه در عین حال که ما را دوست دارند، دغدغه تربیتی کمتری هم دارند.
دریچه‌ای برای آشنایی با دنیای بیرون
در غالب موارد اقوامی چون خاله، عمه و... در حالی‌که شباهت‌های زیادی از نظر ارزش‌ها با والدین ما دارند، در برخی جزئیات تفاوت‌هایی هم دارند. داشتن رابطه‌ نزدیک با این اقوام کمک می‌کند در عین حال که از ارزش‌های خانواده زیاد فاصله نگرفته‌ایم، با دیدی متفاوت به دنیا نگاه کنیم. این نکته به ویژه در دوره‌ نوجوانی اهمیت زیادی دارد و می‌تواند کمک خوبی برای کودکان به منظور آشنا شدن با دنیای متفاوت بیرون با کمترین مخاطرات باشد.
مشاورانی قابل اعتنا
اقوام درجه یکی چون عمو، دایی یا خاله و عمه، به صورت معمول شناخت خوبی از ما و شرایط ما دارند. در عین حال در بسیاری از موارد آن‌ها احتیاط‌های والدین ما را ندارند. این شرایط باعث می‌شود آن‌ها غالبا مشاورانی خوب برای ما شوند، چرا که در عین حال که دلسوز و آگاه به شرایط ما هستند اما می‌توانند ابعادی از ماجرا را که شاید والدین نتوانند ببینند، بهتر در نظر بگیرند.

تکیه‌گاه‌هایی امن
احتمال این که خاله یا عمه بخواهد از اسراری که شما برایشان تعریف کرده‌اید، سوء استفاده کنند، بسیار ناچیز است، چرا که آن‌ها شما را پاره‌ای از وجود خود می‌دانند و شادی شما آرزوی آن هاست. در عین حال معمولا این افراد زمانی که با آن ها درددل می‌کنید، کمتر شما را قضاوت و سرزنش می‌کنند. در نتیجه این ویژگی‌ها ، آن ها افراد خوبی برای صحبت و درددل هستند.
تقویت‌کننده روابط درون‌خانواده
شناخت خوب عمه و خاله از شرایط ما و خانواده کمک می‌کند تا آن‌ها بتوانند دید منصفانه‌تری به مسائل ما داشته باشند. گوش دادن به شکایات خواهرزاده و برادرزاده و سپس سعی در تعدیل دلخوری‌ها یکی از تجربه‌هایی است که بسیاری از خاله‌ها و عمه‌ها دارند. با این کار آن‌ها به تقویت رابطه ما با والدین یا خواهر و برادرمان کمک می‌کنند.
فاش‌کننده اتفاقات بامزه
اگر می‌خواهید از خرابکاری والدین خود در دوره کودکی‌شان سر در بیاورید یا از اسرار نسل قبل فامیل آگاه شوید، بهتر است در عوض مراجعه به مادر یا پدر، سراغ خاله، عمه، دایی و عمو بروید. این افراد غالبا داستان‌های بامزه‌ فامیل را که پیش از این اتفاق افتاده، زودتر برای شما رو می‌کنند. دانستن این اسرار جدا از بامزگی، می‌تواند تعلق خاطر شما به اقوام را هم قوی‌تر کند.
نکته: شاید بد نباشد این نکته‌ به ظاهر بدیهی را مرور کنیم که متاسفانه این موارد برای تمام خاله‌ها، عمه‌ها، دایی‌ها و عموها صدق نمی‌کند و درصد کمی از افراد به دلایلی از این اقوام آسیب دیده‌اند.
محمدعلی محمدپور | طنز پرداز
نرگس عزیزی | کارشناس ارشد مشاوره
مهسا کنسوی | مترجم