چاپ

آریا جوان-

«دانشنامه عصب - ‌روان‌شناسی زبان» تلفیقی از علوم عصب‌شناسی و زبان‌شناسی است. گرایش میان‌رشته‌ای عصب‌شناسی و زبان، به بررسی رابطه میان مغز و زبان می‌پردازد. به اینکه چگونه زبان در مغز یاد گرفته می‌شود، بازنمایی و پردازش می‌شود.

عصب‌‌روان‌شناسی یا نوروسایکولوژی، گرایشی از روان‌شناسی آزمایشی است که به مطالعه تأثیراتی که ساختار و عملکرد مغز در شکل‌گیری فرایندهای روان‌شناختی ایجاد می‌کند، می‌پردازد. هدف این زمینه روان‌شناسی تجربی، درک مباحثی همانند چگونگی رفتار و شناخت در مغز است. در‌حالی‌که عصب‌شناسی کلاسیک روی سیستم عصبی تمرکز کرده، عصب‌روان‌شناسی به دنبال کشف نحوه همبستگی مغز و ذهن است که به همین خاطر اشتراکاتی را با عصب‌شناسی رفتاری و روان‌پزشکی پیدا می‌کند. ریشه‌های شکل‌گیری تاریخی این شاخه از علم را می‌توان از سلسله سوم در مصر باستان یا شاید حتی قبل تر از آن پیدا کرد. 3500 سال قبل از میلاد مسیح، «ایمهوتپ» یکی از کاهنان و پزشکان مصری مشهور، سعی کرد کارکرد مغز را درک کند.

علم زبان‌شناسی با گرایشی میان‌رشته‌ای به نام عصب‌شناسی زبان، کمک بزرگی به آسیب‌شناسی گفتار و زبان کرده است. موضوع اصلی عصب‌شناسی زبان، بررسی رابطه میان «زبان» و «مغز» است. اینکه زبان چگونه در مغز یاد گرفته، بازنمایی و پردازش می‌شود، از پرسش‌های اصلی است که عصب‌شناسی زبان تلاش می‌کند تا با پاسخ به آن، از یک‌سو دروازه‌های تحقیقات جدیدی را در عرصه بنیادهای زیست‌شناختی یادگیری زبان به روی پژوهشگران بگشاید و از سوی دیگر در حل مشکل هزاران بیماری که در سراسر جهان دچار اختلالات زبانی هستند، نقش اساسی ایفا کند.

هری ویتاکر

«دانشنامه عصب ‌روان‌شناسی زبان» با سرویراستاری هری.آ.ویتاکر، منتخبی از مقالات منتشر شده اخیر در ویرایش دوم از دانشنامه «زبان و زبان‌شناسی» و همچنین دانشنامه‌های علوم عصب‌‌شناسی، علوم اعصاب،‌ سالمندشناسی و عصب‌شناسی زبان است. این اثر را مهلا آرین‌پور؛ دکترای زبان‌شناسی زیرنظر دکتر حسن عشایری؛ متخصص مغز و اعصاب و روان‌پزشکی و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران، به فارسی ترجمه کرده است.

درک مناسب از مغز و زبان در عصر حاضر، قطعا بدون کسب دانش کافی از ماهیت حافظه، ماهیت پردازش زبان به‌طور طبیعی و ارتباط مغز با عملکردهای شناختی معمول میسر نخواهد بود. چهار بُعد تحقیقاتی در زمینه مغز و زبان که در این مجموعه مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند عبارت است از: 1- همه سطوح زبانی شامل سطح آوایی، نحوی، معنایی، گفتمانی و کاربرد شناختی در اختلالات زبانی 2- انواع اختلالات و نشانگان عصب‌شناختی تأثیرگذار بر زبان 3- بحث وسیع درباره پردازش روان‌شناسی زبان در سطح واژه و جمله که برای درک کامل زبان‌پریشی بسیار اهمیت دارد 4- بحث منتخبی در مورد عملکردهای طبیعی مغز مه با پردازش زبانی ارتباط تنگاتنگی دارند، ازجمله هیجان، توجه، حافظه و غیره.

ادراک‌پریشی، نوشتارپریشی، بیماری آلزایمر، نشانگان شکنج زاویه‌ای، تکوین عدم تقارن مغزی، شناخت در سالمندی و بیماری‌های مرتبط با سن، اختلال‌های شناختی در اسکیزوفرنی، اختلال شناختی، زوال عقل و زبان، اختلالات مادرزادی زبان، اختلالات واژگانی پس از ضربه مغزی، بیماری پارکینسون و زبان، ادراک‌پریشی چهره و نشانگان ترنر، برخی از مقالات پرتعداد مندرج در این دانشنامه هستند.

دکتر حسن عشایری

دکتر حسن عشایری در مقدمه‌ای کوتاه درباره اهمیت این دانشنامه نوشته است: «دانشنامه عصب‌ - روان‌شناسی زبان، تألیف استاد برجسته ویتاکر که به همت پژوهشگر حوزه زبان‌شناسی، خانم مهلا آرین‌پور ترجمه و تنظیم شده و در اختیار پژوهشگران و مدرسین رشته‌های عصب‌روان‌شناختی، علوم اعصاب شناختی، آسیب‌شناسی مغز و اختلالات پردازش اطلاعات زبان قرار می‌گیرد، اثری جامع و چندبُعدی است. رویکرد غالب ویتاکر با آشنایی در زمینه‌های روان‌شناسی، زبان‌شناسی، عصب‌روان‌شناختی، جراحی مغز و اعصاب و شاخه‌های علوم اعصاب، برخلاف نگرش‌های تک‌ساحتی میان‌‌رشته‌ای و پویا می‌باشد. همچنین بینش علمی در شاخه پژوهش‌های مغزی را با ارائه دستاوردهای جدید دچار تحول و دگرگونی می‌نماید. مثال بارز این پدیده را می‌توان در فعالیت‌های عالی قشر مخ انسان و اختلالات مرضی ناشی از ضایعه‌های مغزی همچون انواع زبان‌پریشی مشاهده کرد.
با تجربه دانش‌آموختگی، تدریس و پژوهش در رشته‌های علوم اعصاب، چنین مجموعه‌ای را در ادبیات معاصر انگلیسی، آلمانی و فارسی سراغ ندارم. این دانشنامه با کیفیتی کم‌نظیر برای پژوهشگران و مدرسین رشته‌های بالینی علوم اعصاب همچون توانبخشی عصب‌شناسی راهگشا می‌باشد.»

این دانشنامه، یک کار میان‌رشته‌ای و پویا است
مهلا آرین‌پور؛ دارای مدرک دکترای زبان‌شناسی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر پژوهشکده دانشنامه‌نگاریِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است که تألیف «راهنمای زبان انگلیسی برای دانشجویان رشته‌های کامپیوتر» و همکاری در ترجمه دانشنامه پزشکی، دانشنامه ادبیات جهان و دانشنامه کسب‌وکار را در کارنامه علمی و پژوهشی خود دارد.

وی در مقام مترجم «دانشنامه عصب - روان‌شناسی زبان» در معرفی این اثر پژوهشی و سیر ترجمه آن به خبرنگار ایبنا گفت: این دانشنامه نوشته هر ویتاکر؛ عصب‌ - روان‌شناس برجسته آمریکایی و استاد روانش‌‌شناسی دانشگاه میشیگان است.

آرین‌پور افزود: ویتاکر در زمینه‌های روان‌شناسی، زبان‌شناسی، عصب - روان‌شناسی و شاخه‌های علوم اعصاب شناختی تسلط دارد و این ویژگی‌ها باعث شده که این دانشنامه، یک کار میان‌رشته‌ای و پویا باشد. رویکرد غالب ویتاکر با تخصص در زمینه‌های یاد شده، یک نگرش پویاست. این دانشنامه از نظر پوشش کامل همه جنبه‌های موضوع مغز و زبان، یک اثر کم‌نظیر است.

این پژوهشگر توضیح داد: این اثر تلفیقی از علوم عصب‌شناسی و زبان‌شناسی است. گرایش میان‌رشته‌ای عصب‌شناسی و زبان، به بررسی رابطه میان مغز و زبان می‌پردازد. به اینکه چگونه زبان در مغز یاد گرفته می‌شود، بازنمایی و پردازش می‌شود.

وی بیان کرد: دانشنامه حاضر مشتمل بر 11 دسته‌بندی موضوعی «تصویربرداری کارکردی و ساختاری مغز در عملکردهای زبانی»، «عدم تقارن نیمکره‌ها و سوبرتری زبانی»، «اختلالات زبانی»، «نشانگان عصب‌شناختی و پیامدهای آن»، «دستگاه شنوایی»، «آزمون‌ها و سنجش‌های اختلالات زبانی»، «درمان و توان‌بخشی مبتلایان به زبان‌پریشی و اختلالات شناختی»، «بهبود زبان‌پریشی و آسیب مغزی»، اصول تجزیه و تحلیل روان‌شناسی زبان و نکات اساسی در درک زبان و اختلالات زبانی»، «فرایندهای عادی و طبیعی مغز که مستقیم با زبان در تعامل هستند» و «حافظه و اختلالات حافظه که از قرن نوزدهم ارتباط آن با زبان و اختلالات زبانی به‌صورت لاینحل باقی مانده»، است.

آرین‌پور با اشاره به سه رویکرد کلی اختلالات زبان،‌ اختلالات نورولوژیکی و اختلالات شناختی در «دانشنامه عصب - روان‌شناسی زبان»، گفت: طبقه‌بندی موضوعی این اثر دربرگیرنده 100 مدخل به ترتیب حروف الفبای انگلیسی است. این دانشنامه، انواع اختلالات زبانی، نورولوژیک و شناختی را در همه افراد به‌ویژه با تکیه بر اختلالات سالمندان بررسی می‌کند.

این پژوهشگر در پایان بیان کرد: اواخر سال 1392 کار ترجمه این دانشنامه را آغاز کردم که دو سال به طول انجامید. پس از آن، ویرایش ادبی و علمی روی کار صورت گرفت و در نهایت در سال جاری به چاپ رسید.

نخستین چاپ «دانشنامه عصب - روان‌شناسی زبان» در 790 صفحه با شمارگان 300 نسخه به بهای یک‌میلیون و 100 هزار تومان از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.