بزرگنمايي:

آریا جوان - بناهای تاریخی پیوند محکمی بین زمان و تاریخ هستند و تجربیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی گذشته را منعکس می کنند. از طرفی گردشگری نیز یک صنعت ارزآور به حساب می آید. پروژه های حفاظت و احیای بناهای تاریخی به رشد و ارتقای این صنعت نیز کمک می کنند.
متأسفانه بیشتر بناهای تاریخی مورد غفلت واقع شده‌اند. آن‌ها به دلیل عوامل طبیعی یا غیر طبیعی چون زلزله. سیل و سایر بلایای طبیعی و یا دخالت‌های ویرانگر انسانی آسیب دیده و یا فروریخته اند. به همین دلیل، به نظر می‌رسد که، محافظت از آن‌ها، بدون اتلاف وقت و با اتخاذ تدابیر مفیدعلمی و عملی بسیار مهم است.
بناهای تاریخی و چینش آن‌ها، بخش جدایی ناپذیر از هویت ملی و بومی یک ملت و حتی میراث فرهنگی یک جامعه جانی محسوب می‌شوند.
برای ثبت یک بنا به عنوان اثری تاریخی، می‌بایست آن بنا، دارای چندین ویژگی تاریخی، معماری، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی باشد. حفظ و حفاظت از این اماکن تاریخی شامل تثبیت و استحکام، توان بخشی، مرمت و سایر فعالیت‌های لازمه است.
حفاظت و احیای مجدد یک بنای تاریخی، در توسعه زیرساختی و اقتصادی یک جامعه نقش مهم و اساسی دارد و ابزاری قدرتمند برای بسط وتوسعه اقتصادی جوامع محسوب می‌شود. مهم‌ترین سهم حفاظت از بناهای تاریخی در جامعه و توسعه اقتصاد مولد و سبز در قالب طرح‌های توسعه‌ای گردشگری است. حفاظت از بناهای تاریخی ابزاری قدرتمند برای احیای مجدد صنعت گردشگری است.
حفاظت، توسط سازمان‌های بین المللی حامی بناهای تاریخی به عنوان فرآیند مراقبت از مکانی برای حفظ اهمیت فرهنگی‌بومی خود تعریف شده است. دلایل بسیار زیادی درایجاد پوسیدگی مواد شالوده اصلی بناهای تاریخی وجود دارد.
زمین‌لرزه‌ها که از عوامل خارجی خسارات وارد بر ساختمان هستند، با سایر بلایای طبیعی یا غیرطبیعی متفاوت‌اند. زمین‌لرزه‌ها که از نظر زمان و شدت قابل پیش بینی نیستند، ممکن است باعث آسیب‌های عمده به سازه اصلی و فروریختن قسمت‌هایی از بنا شوند.
هر زمان که زلزله‌ای رخ می‌دهد، بناهای بزرگ اهمیت بیشتری دارند، تا معماری ساده شهری که بافت اصلی یک منطقه را تشکیل می‌دهد. پس از زلزله هزینه احیا و بازیابی، تحت تأثیر مواردی مانند؛ سطح خسارت، نوع ساخت و ساز و وضعیت تاریخی قرار دارد، در حالی که زمان بازیابی، تحت تأثیر متغیرهای مشابه و همچنین عملکرد ساختمان است. نوع ساخت و ساز ساختمان (طرح و مصالح) بر آسیب‌های ناشی از زمین لرزه تأثیر می‌گذارد، زیرا نوع ساختار آن، نحوه پاسخ‌گویی به نیروهای لرزشی را تعیین می‌کند.
همه این عوامل بر مقاومت آن در برابر خطر و در نتیجه خسارتی که در زلزله تجربه می‌کند تأثیر دارند. کمیسیون ایمنی بناهای تاریخی در برابر زمین لرزه، بیان می‌دارد که برای بازیابی بناهای تاریخی زمان نامحدودی در نظر گرفته شود.
یکی از راهکارهای احیا بناهای تاریخی برای استفاده متداول از سنگ‌های بزرگ، دقت در قرارگیری آن‌ها در ساختار دیوار است. به گونه‌ای که سنگ‌های قرار گرفته شده به سمت بیرون و به درستی جایگزین شوند و همچنین‌ استفاده نکردن از مقدار زیاد ملاط، برای پر کردن فضای بین سنگ‌های بزرگ است. در یک دیوار، ملاط در مقایسه با چینش سنگی نقش ثانویه دارد. ولی لازم است که بالاترین میزان فشردگی انواع سنگ‌ها را بشناسیم.
واژگونی دیوارهای خارجی ساختمان از مهم‌ترین و اولین حالت‌های آسیب به شمار می‌روند. این وضعیت بیشترین آسیب در ساختمان را نشان می‌دهد.
نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که مداخلات ناخودآگاه که توسط انسان انجام می‌شود، تداوم و یکپارچگی ساخت و ساز و ساختار بنای تاریخی را از بین می‌برد، و باعث می‌شود که بنا، مقاومت خود را در برابر زلزله از دست بدهد و نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد مکانیزم کنترل است؛ باید ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ساختمان‌های تاریخی از شروع مداخله، را تجزیه و تحلیل کنیم.
اولین قدم، بررسی سیستم سازه‌ای (اثرات بارهای افقی و مطالعه ایستایی ساختمان) و مشخصات مصالح مورد استفاده است. پس از آن، ما باید علل پوسیدگی بنا و میزان خسارت زمین لرزه را در ساختمان تعیین کنیم. همه این مطالعات باید توسط یک تیم متخصص و با تجربه در زمینه حفاظت و تقویت تاریخی انجام شود. آن‌ها باید نتایج بررسی‌های ساختاری خود را ثبت کرده و یک برنامه مرمت دقیق را تنظیم کنند.
میزان مداخلات در زمان مرمت، باید تا حد ممکن کم باشد، به گونه‌ای که تداوم و ارتباط کافی بین تمام عناصر اصلی بنا را تضمین کند و به اصالت آن‌ها لطمه‌ای نزند. نگهداری مستمر و مداوم نیز از اصلی‌ترین موارد در حفظ بناهای تاریخی است. برای تقویت بناهای تاریخی که دارای ضعف‌های ساختاری آشکاری هستند، کارشناسان باید اولویت‌ها را برای مداخلات، براساس مواد مناسب مرمت و تکنیک‌های سازگار با سازه‌های تاریخی انتخاب کنند.
تقویت بناهای تاریخی با تعمیرات مناسب به خودی خود موفق‌ترین نتیجه را از نظر اصول حفاظت به همراه خواهد داشت. دولت باید بودجه مستمر و دائمی تأمین کند. تکنیک‌های سنتی و مدرن اصول حفاظت همیشه باید رعایت شود. مهم‌ترین هدف از حفاظت، حفظ اصالت تاریخی و یکپارچگی میراث فرهنگی است. مرمت یک بنای تاریخی با روش تجدید ساخت، می‌تواند ظاهر و یکپارچگی ساختاری تاریخی را از بین ببرد.
ابتدا باید مصالح و روش‌های سنتی را در مرمت به کار ببریم و درصورت ناکافی بودن، باید از فناوری‌های مدرن استفاده شود. مواد و فن آوری‌های مدرن باید اصالت فرهنگی بناهای تاریخی را حفظ کنند. آن‌ها باید با دقت مورد استفاده قرار گیرند تا خسارت جبران ناپذیری ایجاد نکنند. مصالح جدیدی که برای مقاوم‌سازی استفاده می‌شود باید با مصالح اصلی ساختمان تاریخی سازگار، اما از آن‌ها متمایز باشد.
زمان بازیابی و هزینه برای اماکن تاریخی نسبت به ساختمان‌های غیرتاریخی بیشتر است. اما انجام تعمیرات غلط بدون تعیین دلایل خرابی و تجزیه و تحلیل ساختار ساختمان‌ها نه تنها مفید نیست، بلکه مخرب است. اول از همه؛ شرایط اصلی و آسیب‌های یک بنای تاریخی باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. کار تجزیه و تحلیل و ارزیابی باید در نتیجه همکاری متخصصانی انجام شود که از رشته‌های مختلف مانند متخصصان زلزله، معماران، مهندسان و کارشناسان هنر هستند. علاوه بر این لازم است این متخصصان دانش مشترکی در مورد حفاظت و مقاوم‌سازی بناهای تاریخی داشته باشند.
بام د اد رجبی/ کارشناس امور فرهنگی