آریا جوان - تسنیم / موشک سامانه مجید همانند موشک مورد استفاده در سامانه روسی پنتسیر امکان مجهز شدن به یک پیشران راکتی به عنوان شتاب دهنده اولیه یا یک پیشران با کمی طول و قطر بزرگتر برای رسیدن به بردهای بیشتر را دارد. در جریان رزمایش مشترک پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت 1400 که با شرکت یگان‌های پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحت فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) در هفته گذشته برگزار شد، چندین سامانه جدید مشاهده شد: جوشن، مجید، دزفول و سامانه زوبین که در گزارش‌های قبلی به معرفی برخی از آنها پرداختیم.

سامانه پدافند هوایی موشکی مجید
ازجمله سامانه‌های حاضر در این رزمایش، سامانه دفاع هوایی مجید بود که مورد ارزیابی قرار گرفت.
بنا بر اطلاعات موجود، برای اولین بار در 1 مهر 1399 جانشین وقت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از در دست تکمیل بودن سامانه‌ای به‌نام مجید خبر داد اما جزئیاتی از آن بیان نشد، کمی بعد و در رزمایش پدافند هوایی همان سال در اواخر مهرماه ویدیویی منتشر شد که افسران پدافند ضمن توضیحاتی به فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء از لینک شدن رادار کاشف99 با سامانه های مجید و نواب خبر می دادند. ارتباط این سامانه ها این گمانه را که مجید و نواب در رده برد کوتاه قرار دارند تقویت کرد.

رادار کاشف99 در رزمایش پدافند هوایی سال 1399
کاشف99 یک رادار جدید برد کوتاه است که در شهریور 1399 رونمایی شد. این رادار مختص ردگیری اهداف پروازی با سطح مقطع کم، در ارتفاع پایین و برد کوتاه در جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی ارتش توسعه یافته است. این رادار توان کشف 300 هدف شامل ریزپرنده ها تا برد 12 کیلومتر و نیز توان کشف موشکهای کروز با سرعت تا 2 ماخ در برد 30 کیلومتر با سطح مقطع راداری 0.1 متر مربع را دارد.
در رژه 29 فروردین 1400 سامانه مجید در کنار رادار کاشف99 حضور داشتند و اولین تصویر از این سامانه موشکی در آنجا منتشر شد. این سامانه مجهز به موشکهایی نسبتاً کوچک و سامانه الکترواپتیکی برای کشف و شناسایی هدف بوده و کل مجموعه روی یک خودروی راهکنشی (تاکتیکی) ارس2 سوار شده بود. به این ترتیب کلیات سامانه مجید مشخص شده و برد کوتاه بودن آن محرز شد.

سامانه مجید در رژه روز ارتش در 29 فروردین 1400
در مراسم رونمایی از سامانه مدیریت و فرماندهی تسلیحات برد کوتاه تحت نام سامانه برهان، اطلاعات بیشتری از سامانه مجید منتشر شد. برهان سامانه ای است که از ادوات توپخانه ای تا سامانه های موشکی برد کوتاه را در هر منطقه تحت پوشش خود مدیریت کرده و کار واگذاری دقیق اهداف به سامانه های مناسب را بر عهده دارد.
این سامانه علاوه بر دریافت اطلاعات از رادارها، از تجهیزات الکترواپتیکی نیز اطلاعات اهداف را گرفته و با ترکیب آنها با هم و نیز تأیید سامانه های شناسایی الکترونیکی وظیفه یکپارچه کردن دفاع هوایی لایه آخر اطراف یک منطقه مهم را بر عهده دارد.
در تصاویر مربوط به مدیریت سامانه ها، اطلاعات سامانه مجید شامل برد 8000 متر و ارتفاع هدف تا 6000 متر و زمان آمادگی برای شلیک 3 ثانیه درج شده بود. این اطلاعات نشان می داد که مجید در رده برد کوتاه و پیش از سامانه های توپخانه ای و دوش پرتاب عمل خواهد کرد.

اطلاعات سامانه مجید روی نمایشگر سامانه فرماندهی برهان که برد و ارتفاع درگیری آن را نشان می دهد
اما به واسطه قرارگیری سامانه روی یک خودروی راهکنشی با قابلیت حرکت خارج از جاده (آف رود)، مجید توان تحرک بسیار بالایی داشته و می تواند در کوتاه ترین زمان جابجا شود. همچنین قابلیت حمل آن توسط هواپیماهای ترابری نیز وجود دارد. قابلیت جابجایی سامانه خصوصاً در جنگ های امروزی که پهپادهای تهاجمی و انتحاری، بلای جان سامانه های پدافندی هستند بسیار لازم است خصوصاً برای سامانه ای که خود، وظیفه انهدام پهپادها و تسلیحات تهاجمی همانند موشک های کروز را دارد.
از سوی دیگر به واسطه استفاده از دوربین های اپتیکی حرارتی، سامانه مجید می تواند در هر شرایط آب و هوایی و خصوصاً در شرایط وجود جنگ الکترونیک به صورت مطمئن کار کند. دو دوربین از این نوع روی سامانه مجید نصب شده است که احتمالاً برای ایجاد زاویه دید باز و بسته به طور همزمان در نظر گرفته شده اند.
شلیک سامانه مجید در شب در رزمایش پدافند هوایی 1400 نشان دهنده میزان اطمینان به عملکرد سامانه کشف و ردگیری حرارتی آن است. دوربین های موجود روی مجید مشابه بخشی از تجهیزات الکترواپتیکی مشاهده شده روی سامانه سراج-1 است. این سامانه به عنوان یک ابزار کمکی در کشف و شناسایی و ردگیری اهداف در برد کوتاه ساخته شده و خصوصاً با ادوات توپخانه ای هماهنگ شده است.

دو نما از دوربین های حرارتی در سامانه مجید
سامانه موشکی مجید برای دفاع هوایی ارتفاع پست ساخته شده که بایستی دارای قابلیت های ویژه ای از جمله سرعت بالا در ردگیری هدف و فراهم شدن مقدمات شلیک در کمترین زمان، سرعت بالا در رسیدن به هدف، دقت و احتمال اصابت بالا به هدف باشند.
این مشخصات هرچند برای تمام سامانه های موشکی دفاع هوایی مطلوب هستند اما در سامانه ای که وظیفه فراهم کردن دفاع لایه آخر از یک منطقه راهبردی را بر عهده دارد بسیار مهم تر است. سرعت واکنش بسیار بالا خصوصاً در برابر اهدافی که دیر آشکار می شوند از جمله موشک های کروز اهمیت دوچندان دارد. این ویژگی های مطلوب به میزان زیادی به قابلیت های سامانه های هدایت یا به بیان بهتر روش هدایت بستگی دارد.

سامانه مجید در مراحل آزمایش
از تصاویر منتشر شده از سامانه مجید در فیلم معرفی آن با مشخصه AD-08 معرفی شده و نیز در رزمایش پدافند هوایی، مشخص شد که موشک مورد استفاده مجهز به جستجوگر اپتیکی و قاعدتاً از نوع تصویرساز حرارتی است. به واسطه این روش هدایت موشک سامانه مجید قابلیت "شلیک کن-فراموش کن" دارد. این قابلیت سبب می شود تا سامانه بتواند به طور متوالی و در کمترین زمان ممکن به سمت اهداف مختلف شلیک کند و بار کاری از بابت هدایت موشک متوجه سامانه نباشد.

پرتابگرهای موشک سامانه مجید؛ در این تصویر مشهود است که موشک دارای جستجوگر حرارتی از نوع تصویرساز است
به علاوه، جستجوگر اپتیکی یکی از انواع جستجوگرهایی است که امکان رسیدن به کمترین خطای ممکن را در رسیدن به هدف می‌دهد که در فیلم منتشر شده از عملکرد سامانه هم شاهد برخورد مستقیم موشک به هدف هستیم. از آنجا که اثرات انفجار روی پهپاد هدف مذکور دیده نمی شود این احتمال داده می شود که عملکرد تخریبی موشک با برخورد مستقیم است اما با توجه به نیاز به حداکثر قابلیت اطمینان در یک سامانه برد کوتاه که در آخرین لایه های دفاعی قرار دارد انتظار می رود که موشک سامانه مجید دارای مواد منفجره نیز باشد. نکته ای که فیلم منتشر شده از عملکرد این موشک در لحظه برخورد به هدف در رزمایش گویای آن بود.

تصویر منتشر شده از مراحل تقرب و برخورد موشک مجید به هدف در رزمایش پدافند 1400
این موشک دارای بدنه با نسبت لاغری (Slenderness) یا نسبت طول به قطر بالا با طول حدود 2.7 تا 2.9 متر و قطر حدود 15 تا 17 سانتیمتر است. نسبت لاغری بالا در این موشک نشان دهنده آن است که بخش قابل توجهی از زمان پرواز خود را در سرعت مافوق صوت طی می کند. این امر سبب می شود تا زمان رسیدن موشک به نهایت برد خود، تا حد امکان کاهش یابد. گرین (سوخت جامد) مورد استفاده در این موشک بدون دود است که به کاهش احتمال مشخص شدن محل پرتاب، دیده نشدن مسیر موشک توسط دشمن و در نتیجه غافلگیر شدن و کاهش زمان وی برای واکنش نشان دادن منجر می شود. استفاده از جستجوگر غیرفعال یا پسیو از نوع اپتیکی نیز باعث هشیار نشدن هدف می شود.

بخش های مختلف موشک مجید؛ کادر خاکستری می تواند محل سرجنگی باشد
موشک از داخل یک پرتابگر لوله ای شلیک می شود که احتمالاً با توجه به تعداد محل‌های اتصال الکتریکی (کانکتور) قابل مشاهده روی پرتابگر، تعداد نهایی آن روی سامانه به 8 تیر می رسد. از فیلم شلیک آن در رزمایش پیداست که موشک دارای شتاب اولیه بسیار بالایی است که برای یک سامانه برد کوتاه لازم و حیاتی است. موشک دارای چهار بالک پایدارساز در قسمت انتهایی و چهار بالک کنترلی نزدیک به دماغه خود است. همه این بالکها از نوع تا شونده هستند که کمترین حجم و به دنبال آن کمترین وزن ممکن برای پرتابگر آن ایجاد شده و بتوان تعداد بیشتری را روی یک خودرو به کارگیری کرد.

تصویر شبیه سازی شده از سامانه مجید در صورت نصب 8 موشک
در موشک مجید همچون موشک شهاب ثاقب و بسیاری از موشک های برد کوتاه دیگر، بالکهای کنترلی در جلوی موشک و نزدیک به دماغه تعبیه شده است. در موشک هایی که با بالک های کنترلی در جلو (کانارد) کنترل می شوند هر چند نسبت به انواع دارای سطوح کنترلی در دم (انتها) زمان پاسخ تا حدودی کندتر دارند اما به دلیل اینکه انحراف سطوح کنترل آنها در جهت افزایش زاویه حمله است نیروی اعمالی روی سطح کنترلی در جهت نیروی برآی کل روی موشک خواهد بود و در نتیجه پاسخ کل موشک به فرامین اعمال شده سریعتر خواهد بود، چیزی که برای یک موشک پدافند هوایی که در لایه آخر نزدیک به نقاط حیاتی خودی فعالیت می کند بسیار مهم است.

شلیک موشک از سامانه مجید
در فیلم منتشر شده از مراحل آزمایشی سامانه مجید، یک پهپاد هدف با دهانه بال حدود 2 تا 2.5 متر با برخورد مستقیم مورد اصابت قرار گرفت؛ پهپادی که تا حدودی کوچکتر از مشهورترین پهپاد انتحاری ساخت رژیم صهیونیستی یعنی هاروپ است.

لحظه ای پیش از اصابت موشک مجید به پهپاد هدف

پهپاد هدف پس از برخورد موشک؛ مشاهده می شود پهپاد از بال و بدنه غیرفلزی ساخته شده که بازتاب راداری بسیار پایینی دارد
این توانمندی نشان می‌دهد که سامانه مجید و موشک کوچک و چابک و هوشمند آن در نقش برد کوتاه و ارتفاع پایین برای استفاده در پدافند نقاط حساس و اماکن نظامی و صنعتی و امکان استفاده در کاربرد دفاع از شناورهای دریایی خصوصاً در برابر پهپادها و موشک‌های کروز آماده است. به علاوه دفاع از اجزای خود شبکه پدافند هوایی کشور خصوصاً رادارهای ثابت اخطار اولیه و سامانه های پدافندی برد بلند و راهبردی نیز در حلقه آخر بر عهده مجید خواهد بود.

شلیک سامانه مجید در شب در رزمایش پدافند 1400
در تکمیل توضیحات راجع به جایگاه سامانه مجید در بین سایر سامانه ها باید گفت با ساخت آن، یک لایه برد و ارتفاع بالاتر از موشک های دوش پرتاب با امکان حمل تعداد موشک بیشتر و با کمترین نیاز به خدمه و قابلیت کنترل از دور برای ایفای نقش دفاع از صحنه عملیات و ستون های نظامی و مناطق حساس نیز در اختیار رزمندگان ارتش قرار گرفته است.
سامانه مجید می تواند می تواند جایگزین کاملاً شایسته ای برای سامانه برد کوتاه راپییر و جبران کننده کاستی‌های موشک های دوش پرتاب در دفاع از برد کوتاه باشد زیرا در واقع دوش پرتابها برای واحدهای پیاده طراحی شده اند و استفاده در نقش دفاع لایه آخر اماکن و تأسیسات ثابت الزاماً نباید به آنها سپرده شود. به علاوه موشک سامانه مجید همانند موشک مورد استفاده در سامانه روسی پنتسیر امکان مجهز شدن به یک پیشران راکتی به عنوان شتاب دهنده اولیه یا یک پیشران با کمی طول و قطر بزرگتر برای رسیدن به بردهای بیشتر را نیز دارد. در این صورت این سامانه می تواند به طور کامل و با اطمینان جایگزین تنوع چندین سامانه برد کوتاه شامل یازهراء، حرز نهم و اف-ام-80 شود.